Μια Απόδειξη του 1939 και η Ιστορία που Κρύβει: Το Α΄ Δημοτικό Σχολείο Διδυμοτείχου μέσα από το Χαρτί

Στις μέρες μας θεωρούμε αυτονόητη τη δωρεάν πρόσβαση στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Ωστόσο, ένα μικρό έγγραφο από το παρελθόν, μια απόδειξη εγγραφής μαθητή στο Α΄ Δημοτικό Σχολείο Διδυμοτείχου του έτους 1939, μας θυμίζει μια διαφορετική εποχή, γεμάτη προκλήσεις, λιτότητα και αυτοσχέδιες λύσεις.

Η Πληρωμή για την Εκπαίδευση

Παρά τη νομική κατοχύρωση της δωρεάν εκπαίδευσης ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα, η οικονομική πραγματικότητα της Μεσοπολεμικής Ελλάδας ήταν διαφορετική. Τα σχολεία, ειδικά στην περιφέρεια, συχνά ζητούσαν συμβολικά ή και ουσιαστικά ποσά κατά την εγγραφή των μαθητών, ώστε να καλύψουν τα λειτουργικά τους έξοδα: χαρτικά είδη, συντήρηση, θέρμανση, ακόμα και μισθούς βοηθητικού προσωπικού.

Η απόδειξη του 1939 καταγράφει αυτό ακριβώς το φαινόμενο. Ένα μικρό χρηματικό ποσό καταβλήθηκε από την οικογένεια του μαθητή, ως μέρος της διαδικασίας εγγραφής στο σχολείο. Είναι μια απτή υπενθύμιση ότι η παιδεία, ακόμα και στη βάση της, είχε κόστος, τόσο υλικό όσο και κοινωνικό, ιδιαίτερα για τις φτωχές οικογένειες της επαρχίας.

Η Δεύτερη Ζωή του Χαρτιού: Κατοχή και Έλλειψη Πόρων

Ακόμα πιο εντυπωσιακή είναι η επαναχρησιμοποίηση του εγγράφου το 1943, κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής. Η πίσω λευκή πλευρά της απόδειξης χρησιμοποιήθηκε για την καταγραφή άλλης υπηρεσιακής πράξης – μια συνήθης πρακτική την περίοδο εκείνη. Στην Κατοχή, η Ελλάδα υπέφερε από σκληρές ελλείψεις βασικών αγαθών, και το χαρτί ήταν πολύτιμο είδος. Δημόσιες υπηρεσίες, σχολεία, ακόμα και νοσοκομεία, αναγκάζονταν να γράφουν στις πίσω πλευρές παλιών εγγράφων, ενδεικτικό της καθημερινής δημιουργικής επιβίωσης.

Η επαναχρησιμοποίηση της συγκεκριμένης απόδειξης δείχνει ξεκάθαρα τον τρόπο με τον οποίο η ανάγκη γέννησε πρακτικές ανακύκλωσης πολύ πριν γίνουν περιβαλλοντικό αίτημα. Τα τεκμήρια εκείνης της εποχής μάς μιλούν όχι μόνο για τη διοικητική ζωή, αλλά και για τη νοοτροπία λιτότητας και προσαρμογής των ανθρώπων.

Μνήμη και Πολιτιστική Κληρονομιά

Ένα φαινομενικά ασήμαντο χαρτί μετατρέπεται έτσι σε ιστορικό ντοκουμέντο. Μαρτυρά το επίπεδο της εκπαίδευσης, την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής, τις δυσκολίες του πολέμου.

Άγνωστες μορφές δικαιοσύνης στην Κατοχή: Ο αφανής εισαγγελέας του Έβρου

 Με αφορμή την ολοκλήρωση του ερευνητικού μου έργου για τη ζωή και τη δράση του Ιωάννη Δ. Φραγκούλη, του Νομάρχη Έβρου κατά τη διάρκεια της Κατοχής, αναδείχθηκαν νέες πτυχές της τοπικής ιστορίας που ανατρέπουν –ή τουλάχιστον επανεξετάζουν– την υπάρχουσα μνημονική συγκρότηση της περιοχής.

Η ιστορική έρευνα δεν αναδεικνύει μόνο γεγονότα. Αναδεικνύει και πρόσωπα. Και ενίοτε φέρνει στο φως μορφές που, ενώ διαδραμάτισαν κρίσιμο ρόλο, παραμένουν άγνωστες στο ευρύ κοινό.

Ένα τέτοιο πρόσωπο αναδύθηκε μέσα από τα αρχεία του Γρηγόρη Χρυσοστόμου: ένας νομικός, διορισμένος από τον Φραγκούλη ως γενικός εισαγγελέας στην ουδέτερη ζώνη του Νομού Έβρου, την εποχή που η κατοχή είχε επιφέρει πλήρη διοικητική διάλυση.

Δικαιοσύνη κάτω από τη σκιά της Γκεστάπο

Η αποστολή του ήταν σχεδόν ακατόρθωτη: να απονέμει δικαιοσύνη σε μια εποχή που κυριαρχούσε η αναρχία, η καταπίεση και ο φόβος. Κι όμως, κατάφερε –κάτω από το άγρυπνο βλέμμα της Γκεστάπο και των ντόπιων συνεργατών της– να τηρήσει τις αρχές του δικαίου, προστατεύοντας όσο μπορούσε τον πολίτη και τον κοινωνικό ιστό.

Μετά την αποχώρηση των Γερμανών και μέχρι την εγκατάσταση της απελευθερωτικής ελληνικής διοίκησης, η περιοχή διοικούνταν από τον ΕΛΑΣ. Παρά το νέο καθεστώς, ο συγκεκριμένος εισαγγελέας δεν διώχθηκε, δεν ενοχλήθηκε – γεγονός που από μόνο του αποτελεί τεκμήριο της αμεροληψίας και της ηθικής του ακεραιότητας.

Ένας άνθρωπος της καθημερινότητας

Στη διάρκεια της έρευνας, ήρθα σε επαφή με ανθρώπους που τον γνώρισαν. Περιγράφουν έναν λιτοδίαιτο και σεμνό άνδρα, που δεν απέκτησε ποτέ αυτοκίνητο και μετακινούνταν με λεωφορείο. Στις ώρες εκτός του επαγγέλματός του, προτιμούσε τη συντροφιά των απλών ανθρώπων στα χωριά του Έβρου. Έπαιζε χαρτιά, πήγαινε για ψάρεμα — ποτέ δεν διεκδίκησε τιμές ή δημόσια αναγνώριση.

Μνήμη και λήθη: τι (δεν) μνημονεύουμε τελικά;

Και όμως, σήμερα, σχεδόν κανείς στον Νομό Έβρου δεν γνωρίζει το όνομά του. Οι λόγοι; Πολλοί. Πρώτα και κύρια, η διαχρονική έλλειψη ενδιαφέροντος για την τοπική ιστορία – ιδιαίτερα για τις γκρίζες, αμφίσημες αλλά και ηρωικές πτυχές της.

Αυτό το άρθρο δεν αποτελεί παρά μια πρώτη απόπειρα να ανοίξει η συζήτηση: Τι αξίζει να θυμόμαστε; Ποιον επιλέγουμε να τιμούμε – και γιατί; Η Ιστορία δεν είναι μόνο εκείνη που διδασκόμαστε, αλλά και εκείνη που σιωπηρά αποσιωπούμε.

Επίλογος – Ένα όνομα, μια υπόσχεση

Γνωρίζω το όνομα και το επώνυμο του συγκεκριμένου προσώπου. Δεν το αναφέρω ακόμη, όχι από μυστικοπάθεια, αλλά από σεβασμό. Το όνομα αυτού του ανθρώπου θα ανακοινωθεί σε επόμενο άρθρο, αφιερωμένο αποκλειστικά σε εκείνον — όπως ακριβώς του αρμόζει: με πληρότητα, ιστορική τεκμηρίωση και το βάθος που αξίζει στη ζωή και το έργο του.

 

Ίδρυση του Συλλόγου Δημοδιδασκάλων Διδυμοτείχου και Περιφέρειας (1951): Ένα Πολύτιμο Ιστορικό Τεκμήριο Μνήμης και Πρωτοπορίας

 Η ίδρυση του Συλλόγου Δημοδιδασκάλων Διδυμοτείχου και Περιφέρειας το έτος 1951. Πρόκειται για ένα ντοκουμέντο με ιδιαίτερη ιστορική και παιδαγωγική αξία, που αναδεικνύει τη συλλογική προσπάθεια των δασκάλων της περιοχής να ανασυγκροτήσουν την εκπαιδευτική κοινότητα σε μια κρίσιμη περίοδο, λίγα μόλις χρόνια μετά τον πόλεμο.

Η πράξη αυτή αποδεικνύει πως, παρά τις δυσκολίες της εποχής, οι πρωτοπόροι εκείνοι εκπαιδευτικοί δεν λησμόνησαν τον Ιωάννη Φραγκούλη, τον εμβληματικό συνάδελφό τους, ο οποίος δολοφονήθηκε το 1942. Δέκα χρόνια μετά τη θυσία του, οι δάσκαλοι της περιοχής αναλαμβάνουν δράση με σκοπό τη διατήρηση της μνήμης του και την ανάδειξη του παιδαγωγικού του παραδείγματος.

Ήταν αυτοί οι εκπαιδευτικοί που πρωτοστάτησαν στην τοποθέτηση  της προτομής του Ιωάννη Φραγκούλη και στην καθιέρωση των ετήσιων αθλητικών αγώνων με την επωνυμία «Φραγκούλια». Η πρωτοβουλία αυτή φανερώνει όχι μόνο την τιμή που του απέδωσαν, αλλά και την πίστη τους στην καλλιέργεια συλλογικής μνήμης και στην έμπνευση των νεότερων γενεών.

Ο φάκελος περιλαμβάνει την ιδρυτική διακήρυξη, το καταστατικό του Συλλόγου, τις σχετικές αποφάσεις καθώς και κατάσταση μελών. Το σύνολο του υλικού αυτού αποτελεί ανεκτίμητη πηγή για την ιστορική έρευνα, καθώς φωτίζει τα πρόσωπα, τις πρωτοβουλίες και το πνεύμα της εποχής.

Σύνδεσμος αρχείου:Ίδρυση του Συλλόγου Δημοδιδασκάλων Διδυμοτείχου και Περιφέρειας(1951) 

Ένα άγνωστο κεφάλαιο της τοπικής μας ιστορίας: Η προτομή του Γεώργιου Ζαρίφη στην Παιδαγωγική Ακαδημία Αλεξανδρούπολης

 Μια «ξεχασμένη» σελίδα της ιστορίας της Αλεξανδρούπολης ήρθε ξανά στο φως, μέσα από ένα πολύτιμο εύρημα: την εφημερίδα, (o khryx ths thrakis-1960-07-31-fyllo-314)  που καταγράφει το ιστορικό και τα αποκαλυπτήρια (29ης Ιουνίου 1960) της προτομής του εθνικού ευεργέτη Γεώργιου Ζαρίφη στο προαύλιο της Παιδαγωγικής Ακαδημίας της Αλεξανδρούπολης.

Η προτομή φιλοτεχνήθηκε από τον σπουδαίο γλύπτη Νικόλαο Περαντινό, από τους σημαντικότερους Έλληνες καλλιτέχνες του 20ού αιώνα, γνωστό για την λιτότητα και την αρχαϊκή έμπνευση των έργων του. Το γεγονός αυτό καθιστά το έργο όχι μόνο ιστορικά, αλλά και καλλιτεχνικά σημαντικό.

Ο Γεώργιος Ζαρίφης (1807–1884), τραπεζίτης και φιλάνθρωπος με καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη, υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους ευεργέτες του ελληνισμού. Με πνεύμα οραματιστή, διέθεσε την περιουσία του για την παιδεία, την υγεία και την ενίσχυση του ελληνικού στοιχείου σε δύσκολες εποχές. Ίδρυσε και χρηματοδότησε σχολεία, νοσοκομεία, φιλανθρωπικά ιδρύματα και στήριξε τους αγώνες για την εθνική αναγέννηση.

Το ότι μια προτομή του βρίσκεται στην Αλεξανδρούπολη –και μάλιστα σε εκπαιδευτικό χώρο– μαρτυρά τον αντίκτυπο της προσφοράς του ακόμα και στην Θράκη. Το γεγονός αυτό, όμως, έχει ξεχαστεί από τις νεότερες γενιές και δεν καταγράφεται ευρέως ούτε στη συλλογική μνήμη της πόλης.

Η αποκάλυψη της εφημερίδας αποτελεί ένα εύρημα εξαιρετικής σημασίας: δεν αναδεικνύει μόνο την παρουσία ενός εμβληματικού έργου τέχνης στον δημόσιο χώρο, αλλά επαναφέρει στη μνήμη έναν ευεργέτη που συνέβαλε στην πρόοδο του Γένους και αξίζει να τιμάται, ιδιαίτερα από τους νέους.

 

Τίτλος Εφημερίδας:
O Κήρυξ της Θράκης

Υπότιτλος / Περιγραφή:
Πανθρακική Εφημερίς  εν Αλεξανδρούπολει

Ημερομηνία Έκδοσης:
Κυριακή, 31 Ιουλίου 1960

Πόλη Έκδοσης:
Αλεξανδρούπολη

Αριθμός Φύλλου:

314

Αρχειακή Τοποθέτηση: Ψηφιακό Αρχείο, o khryx ths thrakis-1960-07-31-fyllo-314

Επιλεγμένα Άρθρα / Πρωτοσέλιδα Θέματα:

1.        Εις το Προαύλιον της Ακαδημίας – Τα αποκαλυπτήρια της Προτομής του Ευεργέτου Γεωργίου Ζαρίφη.

2.        Κοινωνικά και Οικονομικά Επιτεύγματα της Κυβερνήσεως κατά τα έτη 1955-1959

3.        Καταχωρίσεις Διαφημίσεων:

Καπνοβιομηχανία Καβάλας

Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης