Η αγροτική επιτήρηση και ο αντικομμουνιστικός έλεγχος στον Έβρο κατά τη δικτατορία Μεταξά: Δύο σπάνια αρχειακά τεκμήρια από το Διδυμότειχο (1938-1939).

 Κατά την περίοδο της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά (1936-1941), το ελληνικό κράτος υιοθέτησε και εφάρμοσε ένα εκτεταμένο σύστημα επιτήρησης και κοινωνικού ελέγχου με στόχο κυρίως την αντιμετώπιση της κομμουνιστικής ιδεολογίας και γενικότερα οποιασδήποτε μορφής αντιπολίτευσης. Στο πλαίσιο αυτής της κατασταλτικής πολιτικής, ακόμη και στην αγροτική περιφέρεια, ο αγρονόμος όφειλε να καταρτίζει τακτικές μηνιαίες αναφορές προς τον Αστυνομικό Επόπτη Νομού Έβρου, πιστοποιώντας την απουσία ή διαπίστωση ανατρεπτικής δραστηριότητας στην περιοχή αρμοδιότητάς του.

Τα δύο εν λόγω τεκμήρια, με ημερομηνίες 21 Νοεμβρίου 1938 και 3 Ιουνίου 1939 αντίστοιχα, προέρχονται από την Υπηρεσία Αγροφυλακής Διδυμοτείχου και απευθύνονται στον αρμόδιο Αστυνομικό Επόπτη του νομού. Επαναλαμβανόμενο μοτίβο στις αναφορές αυτές αποτελεί η διαβεβαίωση ότι, κατόπιν "επισταμένης ερεύνης", δεν διαπιστώθηκε οποιαδήποτε ένδειξη κομμουνιστικής προπαγάνδας ή γενικότερα αντεθνικής δράσης, σύμφωνα με τα ιδεολογικά προτάγματα της εποχής.

Η γλώσσα και το ύφος των εγγράφων αντανακλούν τον τυπολατρικό και γραφειοκρατικό χαρακτήρα του συστήματος, αλλά και το διάχυτο κλίμα φόβου και καχυποψίας που καλλιεργούνταν. Η συνεχής παρουσία και δραστηριότητα των επιτηρητών, σε συνέργεια με την απαίτηση για λεπτομερή ενημέρωση των αρχών, διαμόρφωναν ένα πλέγμα κοινωνικού ελέγχου που διαπερνούσε ακόμη και τις πιο απομακρυσμένες αγροτικές κοινότητες του Διδυμοτείχου. Παράλληλα, τα τεκμήρια διαφωτίζουν τον βαθμό οργάνωσης και αποτελεσματικότητας του μηχανισμού πρόληψης και καταστολής οποιασδήποτε φωνής εθεωρείτο εκτός του καθεστωτικού πλαισίου.

Η σύνταξη κάθε τέτοιου εγγράφου λειτουργούσε όχι μόνο ως καταγραφή της απουσίας αντικαθεστωτικής δράσης, αλλά επιπλέον ως εργαλείο διαρκούς επιτήρησης και διαβεβαίωσης προς τις ανώτερες αρχές ότι οι τοπικές κοινωνίες διατηρούν το "ανέπαφον" τους από επικίνδυνες ιδέες. Τα συγκεκριμένα έγγραφα, παρά τον τυπικό τους χαρακτήρα, αποδεικνύουν την εμβέλεια και την ένταση του αυταρχικού ελέγχου που εφαρμόστηκε στις ελληνικές επαρχίες κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου.

Η δημοσίευση και αξιοποίησή τους στη δευτερογενή έρευνα συμβάλλει καθοριστικά στην κατανόηση της λειτουργίας του μεταξικού κρατικού μηχανισμού στην ελληνική περιφέρεια και προσφέρει πρωτογενές υλικό για τη μελέτη των κοινωνικών δομών, των κρατικών πρακτικών επιτήρησης και του εύρους της πολιτικής καταστολής κατά τον Μεσοπόλεμο.

 

Η ίδρυση και λειτουργία του Γεωργικού Π. Συνεταιρισμού Μικράς Τραυας (ΣΥΝ.Α.Ε. 1931)

 Μια υπεύθυνη δήλωση του Διοικητικού Συμβουλίου του Γεωργικού Παραγωγικού Συνεταιρισμού Μικράς Τραυας (ΣΥΝ.Α.Ε. 1931), με ημερομηνία 31 Δεκεμβρίου 1937, αποκαλύπτει σημαντικές πληροφορίες για την ίδρυση του συνεταιρισμού της κοινότητας, καθώς και για τον τρόπο εγγραφής και διαγραφής των μελών του.

Σύμφωνα με το περιεχόμενο της δήλωσης, κατά το τρέχον έτος πραγματοποιήθηκαν δύο διαγραφές μελών: του Δουλγέρη Νικολάου του Γεωργίου και του Μου(...) Αλή του Μουσταφά. Το έγγραφο αυτό, εκτός από τη διοικητική του σημασία, συνιστά και μια σπάνια μαρτυρία για τη λειτουργία των αγροτικών συνεταιρισμών της περιοχής κατά τον Μεσοπόλεμο, αναδεικνύοντας τις οργανωτικές αρχές και τις κοινωνικές ισορροπίες της εποχής.

 

Απόδειξη Μισθοδοσίας Αγροφύλακα Πενταλόφου (1929)

 Η απόδειξη πληρωμής του Ταμείου Αγροφυλακής Πενταλόφου του 1929 αποτελεί σημαντικό ιστορικό τεκμήριο που καταγράφει το μηνιαίο εισόδημα ενός αγροφύλακα της εποχής για τους μήνες Δεκέμβριο και Ιανουάριο του ίδιου έτους. Συγκεκριμένα, ο αγροφύλακας της κοινότητας Πάλλης, Παναγιώτης Καραγκιοζίδης, έλαβε αποζημίωση ύψους 1500 δραχμών για δύο μήνες εργασίας, όπως σημειώνεται στην ίδια την απόδειξη. Η καταγραφή αυτή φωτίζει τη διαδικασία μισθοδοσίας των αγροφυλάκων και τις οικονομικές συνθήκες των δημοτικών υπαλλήλων στη μεσοπολεμική Ελλάδα, ενώ παράλληλα αναδεικνύει το ρόλο του Ταμείου Αγροφυλακής ως φορέα καταβολής μισθοδοσίας και ενίσχυσης της αγροτικής ασφάλειας σε τοπικό επίπεδο. Η επίσημη αυτή απόδειξη, χρονολογημένη στον Ορσιάδα στις 31 Ιανουαρίου 1929, αποτελεί μικρό αλλά χαρακτηριστικό δείγμα της διοικητικής πρακτικής και της αγροτικής ζωής της εποχής, και δύναται να αποτελέσει πολύτιμο υλικό για την τεκμηρίωση της οικονομικής ιστορίας της περιοχής.

Ένα χαρτί του 1927 από την Ορεστιάδα που “μιλάει”

 Κάποιες φορές ένα απλό χαρτί, ξεχασμένο μέσα σε ένα συρτάρι ή αρχείο, μπορεί να μας πει ολόκληρη την ιστορία μιας εποχής. Ένα τέτοιο χαρτί είναι κι αυτό το χρηματικό ένταλμα του 1927 από την Κοινότητα Ορεστιάδος — ένα επίσημο έγγραφο που δείχνει πώς η τότε νεοσύστατη πόλη φρόντιζε τους ανθρώπους της.

Στις 24 Μαρτίου 1927, η Κοινότητα εκδίδει αυτό το ένταλμα για 400 δραχμές υπέρ του Ευστρατίου Κορωνάκη, “διά βοήθημα μηνός Μαρτίου”. Με σημερινά δεδομένα, θα λέγαμε πως πρόκειται για ένα μηνιαίο κοινωνικό βοήθημα, κάτι σαν μικρό επίδομα διαβίωσης.

Μην ξεχνάμε πως το 1927 η Ορεστιάδα ήταν μόλις τεσσάρων ετών.
Ιδρύθηκε το 1923 από τους πρόσφυγες της Καραγάτς, που αναγκάστηκαν να αφήσουν πίσω τα σπίτια και τα χωράφια τους μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Οι άνθρωποι εκείνοι πάλευαν τότε να σταθούν στα πόδια τους, να χτίσουν ξανά σπίτια, σχολεία, εκκλησίες, μια νέα ζωή.

Μέσα σ’ αυτές τις δύσκολες συνθήκες, η κοινότητα προσπαθούσε να στηρίξει τους πιο αδύναμους — τους φτωχούς, τις χήρες, τους πρόσφυγες χωρίς εισόδημα, τους ηλικιωμένους.
Κάθε μήνα έβγαιναν τέτοια εντάλματα βοηθήματος, λίγες δραχμές για να περάσει ο άνθρωπος τον μήνα.

Το ποσό των 400 δραχμών μπορεί σήμερα να φαίνεται μικρό, αλλά τότε ήταν σημαντικό: αντιστοιχούσε περίπου σε μισό μισθό ενός δασκάλου ή υπαλλήλου.
Ήταν αρκετό για να αγοράσει κάποιος τρόφιμα για την οικογένεια ή καυσόξυλα για τον μήνα.

Στο ένταλμα διαβάζουμε την υπογραφή του Προέδρου της Κοινότητας και του Γραμματέα, καθώς και τη σφραγίδα “Ελληνική Δημοκρατία – Κοινότης Ορεστιάδος”. Είναι συγκινητικό να σκεφτεί κανείς ότι εκείνη την εποχή, ενώ όλα γύρω τους ήταν καινούργια και πρόχειρα, οι άνθρωποι αυτοί φρόντιζαν να τηρούν θεσμούς, να κρατούν αρχείο, να λειτουργούν “όπως το κράτος”.

Μια κοινότητα που μόλις γεννήθηκε, αλλά ήδη νοιαζόταν για τους ανθρώπους της.