Μια Απόδειξη του 1939 και η Ιστορία που Κρύβει: Το Α΄ Δημοτικό Σχολείο Διδυμοτείχου μέσα από το Χαρτί

Στις μέρες μας θεωρούμε αυτονόητη τη δωρεάν πρόσβαση στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Ωστόσο, ένα μικρό έγγραφο από το παρελθόν, μια απόδειξη εγγραφής μαθητή στο Α΄ Δημοτικό Σχολείο Διδυμοτείχου του έτους 1939, μας θυμίζει μια διαφορετική εποχή, γεμάτη προκλήσεις, λιτότητα και αυτοσχέδιες λύσεις.

Η Πληρωμή για την Εκπαίδευση

Παρά τη νομική κατοχύρωση της δωρεάν εκπαίδευσης ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα, η οικονομική πραγματικότητα της Μεσοπολεμικής Ελλάδας ήταν διαφορετική. Τα σχολεία, ειδικά στην περιφέρεια, συχνά ζητούσαν συμβολικά ή και ουσιαστικά ποσά κατά την εγγραφή των μαθητών, ώστε να καλύψουν τα λειτουργικά τους έξοδα: χαρτικά είδη, συντήρηση, θέρμανση, ακόμα και μισθούς βοηθητικού προσωπικού.

Η απόδειξη του 1939 καταγράφει αυτό ακριβώς το φαινόμενο. Ένα μικρό χρηματικό ποσό καταβλήθηκε από την οικογένεια του μαθητή, ως μέρος της διαδικασίας εγγραφής στο σχολείο. Είναι μια απτή υπενθύμιση ότι η παιδεία, ακόμα και στη βάση της, είχε κόστος, τόσο υλικό όσο και κοινωνικό, ιδιαίτερα για τις φτωχές οικογένειες της επαρχίας.

Η Δεύτερη Ζωή του Χαρτιού: Κατοχή και Έλλειψη Πόρων

Ακόμα πιο εντυπωσιακή είναι η επαναχρησιμοποίηση του εγγράφου το 1943, κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής. Η πίσω λευκή πλευρά της απόδειξης χρησιμοποιήθηκε για την καταγραφή άλλης υπηρεσιακής πράξης – μια συνήθης πρακτική την περίοδο εκείνη. Στην Κατοχή, η Ελλάδα υπέφερε από σκληρές ελλείψεις βασικών αγαθών, και το χαρτί ήταν πολύτιμο είδος. Δημόσιες υπηρεσίες, σχολεία, ακόμα και νοσοκομεία, αναγκάζονταν να γράφουν στις πίσω πλευρές παλιών εγγράφων, ενδεικτικό της καθημερινής δημιουργικής επιβίωσης.

Η επαναχρησιμοποίηση της συγκεκριμένης απόδειξης δείχνει ξεκάθαρα τον τρόπο με τον οποίο η ανάγκη γέννησε πρακτικές ανακύκλωσης πολύ πριν γίνουν περιβαλλοντικό αίτημα. Τα τεκμήρια εκείνης της εποχής μάς μιλούν όχι μόνο για τη διοικητική ζωή, αλλά και για τη νοοτροπία λιτότητας και προσαρμογής των ανθρώπων.

Μνήμη και Πολιτιστική Κληρονομιά

Ένα φαινομενικά ασήμαντο χαρτί μετατρέπεται έτσι σε ιστορικό ντοκουμέντο. Μαρτυρά το επίπεδο της εκπαίδευσης, την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής, τις δυσκολίες του πολέμου.

Άγνωστες μορφές δικαιοσύνης στην Κατοχή: Ο αφανής εισαγγελέας του Έβρου

 Με αφορμή την ολοκλήρωση του ερευνητικού μου έργου για τη ζωή και τη δράση του Ιωάννη Δ. Φραγκούλη, του Νομάρχη Έβρου κατά τη διάρκεια της Κατοχής, αναδείχθηκαν νέες πτυχές της τοπικής ιστορίας που ανατρέπουν –ή τουλάχιστον επανεξετάζουν– την υπάρχουσα μνημονική συγκρότηση της περιοχής.

Η ιστορική έρευνα δεν αναδεικνύει μόνο γεγονότα. Αναδεικνύει και πρόσωπα. Και ενίοτε φέρνει στο φως μορφές που, ενώ διαδραμάτισαν κρίσιμο ρόλο, παραμένουν άγνωστες στο ευρύ κοινό.

Ένα τέτοιο πρόσωπο αναδύθηκε μέσα από τα αρχεία του Γρηγόρη Χρυσοστόμου: ένας νομικός, διορισμένος από τον Φραγκούλη ως γενικός εισαγγελέας στην ουδέτερη ζώνη του Νομού Έβρου, την εποχή που η κατοχή είχε επιφέρει πλήρη διοικητική διάλυση.

Δικαιοσύνη κάτω από τη σκιά της Γκεστάπο

Η αποστολή του ήταν σχεδόν ακατόρθωτη: να απονέμει δικαιοσύνη σε μια εποχή που κυριαρχούσε η αναρχία, η καταπίεση και ο φόβος. Κι όμως, κατάφερε –κάτω από το άγρυπνο βλέμμα της Γκεστάπο και των ντόπιων συνεργατών της– να τηρήσει τις αρχές του δικαίου, προστατεύοντας όσο μπορούσε τον πολίτη και τον κοινωνικό ιστό.

Μετά την αποχώρηση των Γερμανών και μέχρι την εγκατάσταση της απελευθερωτικής ελληνικής διοίκησης, η περιοχή διοικούνταν από τον ΕΛΑΣ. Παρά το νέο καθεστώς, ο συγκεκριμένος εισαγγελέας δεν διώχθηκε, δεν ενοχλήθηκε – γεγονός που από μόνο του αποτελεί τεκμήριο της αμεροληψίας και της ηθικής του ακεραιότητας.

Ένας άνθρωπος της καθημερινότητας

Στη διάρκεια της έρευνας, ήρθα σε επαφή με ανθρώπους που τον γνώρισαν. Περιγράφουν έναν λιτοδίαιτο και σεμνό άνδρα, που δεν απέκτησε ποτέ αυτοκίνητο και μετακινούνταν με λεωφορείο. Στις ώρες εκτός του επαγγέλματός του, προτιμούσε τη συντροφιά των απλών ανθρώπων στα χωριά του Έβρου. Έπαιζε χαρτιά, πήγαινε για ψάρεμα — ποτέ δεν διεκδίκησε τιμές ή δημόσια αναγνώριση.

Μνήμη και λήθη: τι (δεν) μνημονεύουμε τελικά;

Και όμως, σήμερα, σχεδόν κανείς στον Νομό Έβρου δεν γνωρίζει το όνομά του. Οι λόγοι; Πολλοί. Πρώτα και κύρια, η διαχρονική έλλειψη ενδιαφέροντος για την τοπική ιστορία – ιδιαίτερα για τις γκρίζες, αμφίσημες αλλά και ηρωικές πτυχές της.

Αυτό το άρθρο δεν αποτελεί παρά μια πρώτη απόπειρα να ανοίξει η συζήτηση: Τι αξίζει να θυμόμαστε; Ποιον επιλέγουμε να τιμούμε – και γιατί; Η Ιστορία δεν είναι μόνο εκείνη που διδασκόμαστε, αλλά και εκείνη που σιωπηρά αποσιωπούμε.

Επίλογος – Ένα όνομα, μια υπόσχεση

Γνωρίζω το όνομα και το επώνυμο του συγκεκριμένου προσώπου. Δεν το αναφέρω ακόμη, όχι από μυστικοπάθεια, αλλά από σεβασμό. Το όνομα αυτού του ανθρώπου θα ανακοινωθεί σε επόμενο άρθρο, αφιερωμένο αποκλειστικά σε εκείνον — όπως ακριβώς του αρμόζει: με πληρότητα, ιστορική τεκμηρίωση και το βάθος που αξίζει στη ζωή και το έργο του.

 

Ίδρυση του Συλλόγου Δημοδιδασκάλων Διδυμοτείχου και Περιφέρειας (1951): Ένα Πολύτιμο Ιστορικό Τεκμήριο Μνήμης και Πρωτοπορίας

 Η ίδρυση του Συλλόγου Δημοδιδασκάλων Διδυμοτείχου και Περιφέρειας το έτος 1951. Πρόκειται για ένα ντοκουμέντο με ιδιαίτερη ιστορική και παιδαγωγική αξία, που αναδεικνύει τη συλλογική προσπάθεια των δασκάλων της περιοχής να ανασυγκροτήσουν την εκπαιδευτική κοινότητα σε μια κρίσιμη περίοδο, λίγα μόλις χρόνια μετά τον πόλεμο.

Η πράξη αυτή αποδεικνύει πως, παρά τις δυσκολίες της εποχής, οι πρωτοπόροι εκείνοι εκπαιδευτικοί δεν λησμόνησαν τον Ιωάννη Φραγκούλη, τον εμβληματικό συνάδελφό τους, ο οποίος δολοφονήθηκε το 1942. Δέκα χρόνια μετά τη θυσία του, οι δάσκαλοι της περιοχής αναλαμβάνουν δράση με σκοπό τη διατήρηση της μνήμης του και την ανάδειξη του παιδαγωγικού του παραδείγματος.

Ήταν αυτοί οι εκπαιδευτικοί που πρωτοστάτησαν στην τοποθέτηση  της προτομής του Ιωάννη Φραγκούλη και στην καθιέρωση των ετήσιων αθλητικών αγώνων με την επωνυμία «Φραγκούλια». Η πρωτοβουλία αυτή φανερώνει όχι μόνο την τιμή που του απέδωσαν, αλλά και την πίστη τους στην καλλιέργεια συλλογικής μνήμης και στην έμπνευση των νεότερων γενεών.

Ο φάκελος περιλαμβάνει την ιδρυτική διακήρυξη, το καταστατικό του Συλλόγου, τις σχετικές αποφάσεις καθώς και κατάσταση μελών. Το σύνολο του υλικού αυτού αποτελεί ανεκτίμητη πηγή για την ιστορική έρευνα, καθώς φωτίζει τα πρόσωπα, τις πρωτοβουλίες και το πνεύμα της εποχής.

Σύνδεσμος αρχείου:Ίδρυση του Συλλόγου Δημοδιδασκάλων Διδυμοτείχου και Περιφέρειας(1951) 

Ένα άγνωστο κεφάλαιο της τοπικής μας ιστορίας: Η προτομή του Γεώργιου Ζαρίφη στην Παιδαγωγική Ακαδημία Αλεξανδρούπολης

 Μια «ξεχασμένη» σελίδα της ιστορίας της Αλεξανδρούπολης ήρθε ξανά στο φως, μέσα από ένα πολύτιμο εύρημα: την εφημερίδα, (o khryx ths thrakis-1960-07-31-fyllo-314)  που καταγράφει το ιστορικό και τα αποκαλυπτήρια (29ης Ιουνίου 1960) της προτομής του εθνικού ευεργέτη Γεώργιου Ζαρίφη στο προαύλιο της Παιδαγωγικής Ακαδημίας της Αλεξανδρούπολης.

Η προτομή φιλοτεχνήθηκε από τον σπουδαίο γλύπτη Νικόλαο Περαντινό, από τους σημαντικότερους Έλληνες καλλιτέχνες του 20ού αιώνα, γνωστό για την λιτότητα και την αρχαϊκή έμπνευση των έργων του. Το γεγονός αυτό καθιστά το έργο όχι μόνο ιστορικά, αλλά και καλλιτεχνικά σημαντικό.

Ο Γεώργιος Ζαρίφης (1807–1884), τραπεζίτης και φιλάνθρωπος με καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη, υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους ευεργέτες του ελληνισμού. Με πνεύμα οραματιστή, διέθεσε την περιουσία του για την παιδεία, την υγεία και την ενίσχυση του ελληνικού στοιχείου σε δύσκολες εποχές. Ίδρυσε και χρηματοδότησε σχολεία, νοσοκομεία, φιλανθρωπικά ιδρύματα και στήριξε τους αγώνες για την εθνική αναγέννηση.

Το ότι μια προτομή του βρίσκεται στην Αλεξανδρούπολη –και μάλιστα σε εκπαιδευτικό χώρο– μαρτυρά τον αντίκτυπο της προσφοράς του ακόμα και στην Θράκη. Το γεγονός αυτό, όμως, έχει ξεχαστεί από τις νεότερες γενιές και δεν καταγράφεται ευρέως ούτε στη συλλογική μνήμη της πόλης.

Η αποκάλυψη της εφημερίδας αποτελεί ένα εύρημα εξαιρετικής σημασίας: δεν αναδεικνύει μόνο την παρουσία ενός εμβληματικού έργου τέχνης στον δημόσιο χώρο, αλλά επαναφέρει στη μνήμη έναν ευεργέτη που συνέβαλε στην πρόοδο του Γένους και αξίζει να τιμάται, ιδιαίτερα από τους νέους.

 

Τίτλος Εφημερίδας:
O Κήρυξ της Θράκης

Υπότιτλος / Περιγραφή:
Πανθρακική Εφημερίς  εν Αλεξανδρούπολει

Ημερομηνία Έκδοσης:
Κυριακή, 31 Ιουλίου 1960

Πόλη Έκδοσης:
Αλεξανδρούπολη

Αριθμός Φύλλου:

314

Αρχειακή Τοποθέτηση: Ψηφιακό Αρχείο, o khryx ths thrakis-1960-07-31-fyllo-314

Επιλεγμένα Άρθρα / Πρωτοσέλιδα Θέματα:

1.        Εις το Προαύλιον της Ακαδημίας – Τα αποκαλυπτήρια της Προτομής του Ευεργέτου Γεωργίου Ζαρίφη.

2.        Κοινωνικά και Οικονομικά Επιτεύγματα της Κυβερνήσεως κατά τα έτη 1955-1959

3.        Καταχωρίσεις Διαφημίσεων:

Καπνοβιομηχανία Καβάλας

Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης

 

 

Η Ίδρυση του Εθνικού Συνδέσμου Αναπήρων και Θυμάτων Πολέμου Σαμοθράκης – Ένα Σπάνιο Ντοκουμέντο του 1951

Ένα σπάνιο και πολύτιμο τεκμήριο από το αρχείο του δικηγόρου Γρηγορίου Χρυσοστόμου ρίχνει φως στην ίδρυση του Εθνικού Συνδέσμου Αναπήρων και Θυμάτων Πολέμου Σαμοθράκης, με ημερομηνία 17 Οκτωβρίου 1951. Το έγγραφο αυτό αναδεικνύει μια σημαντική τοπική πρωτοβουλία για την υποστήριξη των ανθρώπων που επλήγησαν σωματικά ή ψυχικά από τους πολέμους, σε μια εποχή όπου η χώρα αναζητούσε την ανασυγκρότησή της μετά από τη δεκαετία της Κατοχής και του Εμφυλίου.

Η ίδρυση του Συνδέσμου στη Σαμοθράκη αντικατοπτρίζει την ανάγκη για κοινωνική συνοχή και φροντίδα των ευπαθών ομάδων σε ολόκληρη την Ελλάδα. Παρόμοιοι Σύνδεσμοι δημιουργούνταν σε διάφορες περιοχές της χώρας με στόχο την κοινωνική ένταξη, την ιατρική περίθαλψη και τη διεκδίκηση δικαιωμάτων για τα θύματα των πολέμων.

Το ντοκουμέντο αυτό μάς θυμίζει τον ανθρώπινο αγώνα για αξιοπρέπεια και στήριξη σε περιόδους κρίσης και αποτελεί σημαντικό κομμάτι της τοπικής και εθνικής ιστορικής μνήμης.

Σύνδεσμος:  Εθνικός Σύνδεσμος Αναπήρων και Θυμάτων Πολέμου Σαμοθράκης 

 Ο φάκελος περιλαμβάνει την ιδρυτική πράξη, απόφαση, προτάσεις, πιστοποιητικά χωροφυλακής, κατάσταση μελών και καταστατικό.

Fonh ths thrakis-1950-07-09-fyllo-8.030-52

 Τίτλος Εφημερίδας:
Φωνή    

Υπότιτλος / Περιγραφή:
Της Θράκης

Ημερομηνία Έκδοσης:
Κυριακή, 09 Ιουλίου 1950

Πόλη Έκδοσης:
Αλεξανδρούπολη

Αριθμός Φύλλου:

8.030-52

 
Αρχειακή Τοποθέτηση: Ψηφιακό Αρχείο, Fonh ths thrakis-1950-07-09-fyllo-8.030-52

Επιλεγμένα Άρθρα / Πρωτοσέλιδα Θέματα:

1.        Οι Φίλοι του Στρατού – Προς τους Ηρωϊκώς Πεσόντας

2.        Ιεροδιδάσκαλοι    

3.        Δηλώσεις του πρώην Βουλευτού & Υπουργού κ. Γρηγ. Χρυσοστόμου

4.        Οι στρατευθέντες ανταρτόπληκτοι

5.        Καταχωρίσεις Διαφημίσεων:

Χρ. Κουρκούλη

Ν. Κεφάλα

Παπαστράτος

o khryx ths thrakis-1961-05-14-fyllo-352

 Τίτλος Εφημερίδας:
Κ Κήρυξ της Θράκης

Υπότιτλος / Περιγραφή:
Πανθρακική Εφημερίς  εν Αλεξανδρούπολει

Ημερομηνία Έκδοσης:
Κυριακή, 14 Μαϊου 1961

Πόλη Έκδοσης:

Αλεξανδρούπολη

Αριθμός Φύλλου:

352

Αρχειακή Τοποθέτηση: Ψηφιακό Αρχείο, o khryx ths thrakis-1961-05-14-fyllo-352

Επιλεγμένα Άρθρα / Πρωτοσέλιδα Θέματα:

1.        Περιωρίσθη η καλλιέργεια σίτου & Ηυξήθη η παραγωγή βάμβακος

2.        Συνετελεσθησαν Πρόεδροι εις τον τομέα της Οδοποιίας & Αντιπλημμυρικών Έργων – Το Έργον Έβρου Θα Προστατεύση 250000 Στρ.

3.        Ο Γεώργιος Βιζυηνός & το Ποιητικό του Έργο – Περικλής Παπαχριστοδούλου

4.        Καταχωρίσεις Διαφημίσεων:

Μ. Μαυρομάτης

Ι. Τερζής

Γ. Ψύλλας

 

Διδυμότειχο, 1941: Η Υπόθεση Δημήτρη–Νισσήμ μέσα από το Αρχείο Χρυσοστόμου.

 Σεπτέμβριος 1941.
Το Διδυμότειχο, ακριτική πόλη στον βορειοανατολικό φρουρό της Ελλάδας, σπαρταρά σιωπηλά κάτω από τη βαριά σκιά της ναζιστικής κατοχής. Οι λιγοστοί δρόμοι έχουν ερημώσει. Τα βλέμματα είναι σκυθρωπά και ο φόβος αιωρείται σαν πυκνή ομίχλη — σιωπηλός αλλά πανταχού παρών.

Μέσα σε αυτό το ζοφερό τοπίο, ένας νεαρός άνδρας, ο Δημήτρης, λαμβάνει διαταγή επιστράτευσης – διευκρινίζεται ότι το φθινόπωρο του 1941 ξεκίνησαν αναγκαστικές μετακινήσεις ανδρών για καταναγκαστικά έργα (π.χ. σιδηροδρομικά δίκτυα, οχυρωματικά έργα), υπό το πρόσχημα «επιστράτευσης». Επομένως, δεν πρόκειται για στρατιωτική επιστράτευση, αλλά καταναγκαστική εργασία.
Όμως αυτή η εντολή δεν σημαίνει απλώς μετάβαση· σημαίνει ξεριζωμό, αποχωρισμό και μια αβέβαιη πορεία στο άγνωστο. Χωρίς οικονομικά μέσα, αδυνατεί να καλύψει τα έξοδα μετακίνησης. Η ανάγκη τον φέρνει στην πόρτα του Νισσήμ, ενός εμπόρου με φήμη και επιρροή στην τοπική κοινωνία.

Σε μια πράξη εμπιστοσύνης — και απελπισίας — ο Δημήτρης του παραδίδει οικογενειακά χρυσά κειμήλια, ανεκτίμητης συναισθηματικής και υλικής αξίας, εκτιμώμενης στα 60.000 δραχμές. Αντάλλαγμα; Ένα χιλιάδραχμο — όσο χρειαζόταν για να φτάσει στον προορισμό του. Η συμφωνία ήταν ρητή: με την επιστροφή του, θα επέστρεφε το ποσό με τόκο και θα παραλάμβανε πίσω τα κειμήλια.

Έναν χρόνο αργότερα.
Ο Δημήτρης επιστρέφει. Όχι πια ο ίδιος άνθρωπος. Η επιστράτευση, ο πόλεμος, η πείνα, η απώλεια του έχουν πάρει τη φωνή της νιότης. Κρατά όμως ακόμη έναν σκοπό: να τηρήσει τον λόγο του και να ξαναπάρει τα ιερά του οικογενειακά ενθύμια.

Αναζητά τον Νισσήμ. Του προσφέρει το συμφωνηθέν ποσό και ζητά πίσω τα κειμήλια. Μα βρίσκει απέναντί του σιωπές, υπεκφυγές και δικαιολογίες. Ο έμπορος αποφεύγει να τηρήσει τη συμφωνία — η πρόθεσή του γίνεται ολοένα και πιο φανερή: δεν σκοπεύει να επιστρέψει τίποτα.

Ο Δημήτρης, προδομένος, αποφασίζει να μην σιωπήσει. Μέσα σε καθεστώς κατοχής, με θεσμούς αλλοιωμένους, προσφεύγει στη δικαιοσύνη. Και, κόντρα στις πιθανότητες, η υπόθεση φτάνει στο ακροατήριο. Το δικαστήριο καταδικάζει ερήμην τον Νισσήμ σε δύο έτη φυλάκισης και τον υποχρεώνει να επιστρέψει τα πολύτιμα αντικείμενα. Όμως ο Νισσήμ δεν εμφανίζεται ποτέ — όπως αποκαλύπτεται αργότερα, βρισκόταν κρατούμενος στις φυλακές Θεσσαλονίκης για παρόμοια αδικήματα.

Όταν αποφυλακίζεται και επιστρέφει στο Διδυμότειχο, ασκεί έφεση κατά της απόφασης. Όμως και πάλι δεν προσέρχεται στο δικαστήριο. Η απόφαση επικυρώνεται, μα για τον Δημήτρη η δικαίωση μένει μόνο στα χαρτιά. Τα κειμήλια χάθηκαν — ίσως για πάντα.

Κατά τραγική ειρωνεία, η τελευταία εξαφάνιση του Νισσήμ συμπίπτει με τις μαζικές εκτοπίσεις από τις ναζιστικές δυνάμεις: Ρομά, Εβραίοι, πολιτικοί αντίπαλοι, κομμουνιστές — όλοι οδηγούνται σε στρατόπεδα ή επιχειρούν να διαφύγουν μέσω Τουρκίας.

Σύμφωνα με το ως άνω ιστορικό τεκμήριο που βρέθηκε στο αρχείο του δικηγόρου Γρηγόρη Χρυσοστόμου (φάκελος), φαίνεται πως ο Δημήτρης συνέχισε και μετά τον πόλεμο την αναζήτηση της δικαίωσής του. Γεγονός που επιβεβαιώνεται και από το ότι το επώνυμο του ονόματος «Νισσήμ» συναντάται και σε μεταγενέστερα, μεταπολεμικά αρχεία, υποδηλώνοντας πως είτε ο ίδιος είτε κάποιο μέλος της οικογένειάς του επιβίωσε της ναζιστικής θηριωδίας.

Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε αν ο Δημήτρης δικαιώθηκε ή αν έμεινε με ένα κομμάτι χαρτί για να του θυμίζει την προδοσία.
Η ιστορία του Δημήτρη δεν είναι μεμονωμένη. Είναι ένα παράθυρο όμως στην καθημερινή τραγωδία που βίωσαν χιλιάδες άνθρωποι στην Ελλάδα της Κατοχής. Μια υπενθύμιση πως, μέσα στο σκοτάδι, υπήρξαν και πράξεις προδοσίας, αλλά και αγώνα για δικαιοσύνη. Και πως κάποια χρέη, ακόμη κι αν δεν ξεπληρωθούν ποτέ, μένουν να βαραίνουν την Ιστορία.

Ο φάκελος περιλαμβάνει τα αυθεντικά αντίγραφα εγγράφων της εποχής — όπως συνήθιζαν τότε να βγαίνουν τα αντίγραφα.

 Αρχειακή Τοποθέτηση: Στο ράφι – Υπό ψηφιοποίηση.

Πηγή φωτογραφίας: Ιστολόγιο «Νεότερη Ελληνική Ιστορία», ανάρτηση με τίτλο «Η Θράκη κατά την Κατοχή, 1941–1944» – https://sitalkisking.blogspot.com/2014/04/1941-44.html  

 

Ορεστιάδα, 6 Μαρτίου 1942: Ένα περιστατικό στη σκιά της Κατοχής και της παραβατικότητας

 Στις 6 Μαρτίου 1942, στην υπό γερμανική κατοχή Ορεστιάδα, σημειώνεται ένα περιστατικό που αναδεικνύει τόσο το τεταμένο πολιτικοκοινωνικό κλίμα όσο και τον ρόλο των τοπικών αρχών στον έλεγχο της δημόσιας τάξης. Ο Σταθμάρχης Ορεστιάδας προχωρά στη σύλληψη ενός άνδρα, στην κατοχή του οποίου βρέθηκε ένα περίστροφο και τέσσερις σφαίρες.

Το άτομο αυτό περιγράφεται από τον Σταθμάρχη ως «το μόνο εξτρεμιστικό και αναρχικό στοιχείο του χωριού», ενώ σημειώνει ότι με τις ενέργειές του διαταράσσει την ησυχία και τη γαλήνη της τοπικής κοινωνίας. Στο έγγραφό του προς τις κεντρικές ελληνικές αρχές του Διδυμοτείχου, ζητά όχι μόνο τη μεταγωγή του συλληφθέντος αλλά και την ενημέρωση των γερμανικών αρχών ώστε να του επιβληθούν οι ανάλογες ποινές. Η επισήμανση αυτή φανερώνει την εξάρτηση των τοπικών διοικητικών δομών από τις κατοχικές αρχές και τη στενή συνεργασία με τον κατακτητή για την επιβολή της τάξης.

Όμως αυτό το περιστατικό δεν είναι μεμονωμένο, ούτε ανεξάρτητο από το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Η περιοχή του Έβρου, όπως και πολλές άλλες γωνιές της κατεχόμενης Ελλάδας, αντιμετώπιζε έντονα φαινόμενα παραβατικότητας. Το γενικό αίσθημα ανασφάλειας ενισχυόταν από την έξαρση της μαύρης αγοράς, το λαθρεμπόριο, τις κλοπές, τις ληστείες και τους εκφοβισμούς που έπλητταν τον ήδη ταλαιπωρημένο πληθυσμό. Ο έλεγχος των συνόρων ήταν περιορισμένος και πολλές φορές οι τοπικές αρχές αδυνατούσαν να επιβάλουν την τάξη χωρίς τη βοήθεια των κατοχικών δυνάμεων.

Η κοινωνική αποδιοργάνωση της εποχής και η εξαθλίωση από την πείνα και την ανέχεια, ωθούσαν πολλούς σε παραβατικές συμπεριφορές ως μέσο επιβίωσης. Παράλληλα, τα πιο ισχυρά ή οργανωμένα άτομα εκμεταλλεύονταν την αστάθεια για ίδιον όφελος, διαμορφώνοντας ένα κλίμα φόβου και ανασφάλειας.

Το περιστατικό του Μαρτίου 1942, λοιπόν, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό στιγμιότυπο μιας εποχής όπου ο νόμος, η τάξη και η ηθική έδιναν συχνά τη θέση τους στη βία, τον έλεγχο και την ανάγκη για επιβίωση, ενώ η κρατική εξουσία—πραγματική ή συνεργαζόμενη—αντιμετώπιζε την κοινωνία άλλοτε ως διαχειρίσιμη, και άλλοτε ως απειλή.

Το Ρολόι του Διδυμοτείχου και ένα Ξεχασμένο Έγγραφο του 1935

 Ένα σπάνιο διοικητικό έγγραφο του Δήμου Διδυμοτείχου, με ημερομηνία 30 Οκτωβρίου 1935, ήρθε πρόσφατα στο φως. Ο δημαρχιακός κλητήρας, εκτελώντας διαταγή του Δημάρχου, τοιχοκόλλησε δημόσια – παρουσία μαρτύρων – την υπ’ αριθμ. 251 απόφαση της Διοικούσας Επιτροπής για τη διενέργεια μειοδοτικού διαγωνισμού, με σκοπό την ανάδειξη εργολάβου συντήρησης του ωρολογίου της πόλης για το έτος 1935–1936.

Το περιεχόμενο του εγγράφου οδηγεί στο εύλογο συμπέρασμα ότι αφορά το γνωστό ρολόι που δεσπόζει μέχρι σήμερα μπροστά στην είσοδο του κάστρου, ένα από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία του Διδυμοτείχου.

Πρόκειται για λιθόκτιστο δημόσιο οικοδόμημα, με ισοδομική λιθοδομή και καλολαξευμένες πέτρες στο κάτω μέρος, που αποτελεί το αρχικό τμήμα. Το ανώτερο, μεταγενέστερο κομμάτι αντικατέστησε μια παλαιότερη κατασκευή: θόλος πάνω σε τέσσερις πεσσίσκους, με τον κώδωνα του ρολογιού στο κέντρο.

Σύμφωνα με την παράδοση, το πρώτο ρολόι ήταν τοποθετημένο σε ξύλινο πύργο χαμηλότερης θέσης, ο οποίος κάηκε το 1854. Το σημερινό οικοδόμημα ανεγέρθηκε το 1869, εξ ολοκλήρου από πέτρα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η προφορική μαρτυρία του αφηγητή Sayger, σύμφωνα με την οποία ο πρώτος μηχανισμός του ρολογιού δωρήθηκε από τον βασιλιά της Σουηδίας Κάρολο ΙΒ’.

Το μικρό αυτό έγγραφο του 1935, αν και τυπικό στη μορφή του, αποτελεί πολύτιμο τεκμήριο για τη διοικητική φροντίδα και τη σημασία που απέδιδε η πόλη σε ένα μνημείο-σύμβολο. Το ρολόι του Διδυμοτείχου δεν μετρούσε μόνο τον χρόνο, αλλά και την ιστορική συνέχεια του τόπου.