Ένα χαρτί του 1927 από την Ορεστιάδα που “μιλάει”

 Κάποιες φορές ένα απλό χαρτί, ξεχασμένο μέσα σε ένα συρτάρι ή αρχείο, μπορεί να μας πει ολόκληρη την ιστορία μιας εποχής. Ένα τέτοιο χαρτί είναι κι αυτό το χρηματικό ένταλμα του 1927 από την Κοινότητα Ορεστιάδος — ένα επίσημο έγγραφο που δείχνει πώς η τότε νεοσύστατη πόλη φρόντιζε τους ανθρώπους της.

Στις 24 Μαρτίου 1927, η Κοινότητα εκδίδει αυτό το ένταλμα για 400 δραχμές υπέρ του Ευστρατίου Κορωνάκη, “διά βοήθημα μηνός Μαρτίου”. Με σημερινά δεδομένα, θα λέγαμε πως πρόκειται για ένα μηνιαίο κοινωνικό βοήθημα, κάτι σαν μικρό επίδομα διαβίωσης.

Μην ξεχνάμε πως το 1927 η Ορεστιάδα ήταν μόλις τεσσάρων ετών.
Ιδρύθηκε το 1923 από τους πρόσφυγες της Καραγάτς, που αναγκάστηκαν να αφήσουν πίσω τα σπίτια και τα χωράφια τους μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Οι άνθρωποι εκείνοι πάλευαν τότε να σταθούν στα πόδια τους, να χτίσουν ξανά σπίτια, σχολεία, εκκλησίες, μια νέα ζωή.

Μέσα σ’ αυτές τις δύσκολες συνθήκες, η κοινότητα προσπαθούσε να στηρίξει τους πιο αδύναμους — τους φτωχούς, τις χήρες, τους πρόσφυγες χωρίς εισόδημα, τους ηλικιωμένους.
Κάθε μήνα έβγαιναν τέτοια εντάλματα βοηθήματος, λίγες δραχμές για να περάσει ο άνθρωπος τον μήνα.

Το ποσό των 400 δραχμών μπορεί σήμερα να φαίνεται μικρό, αλλά τότε ήταν σημαντικό: αντιστοιχούσε περίπου σε μισό μισθό ενός δασκάλου ή υπαλλήλου.
Ήταν αρκετό για να αγοράσει κάποιος τρόφιμα για την οικογένεια ή καυσόξυλα για τον μήνα.

Στο ένταλμα διαβάζουμε την υπογραφή του Προέδρου της Κοινότητας και του Γραμματέα, καθώς και τη σφραγίδα “Ελληνική Δημοκρατία – Κοινότης Ορεστιάδος”. Είναι συγκινητικό να σκεφτεί κανείς ότι εκείνη την εποχή, ενώ όλα γύρω τους ήταν καινούργια και πρόχειρα, οι άνθρωποι αυτοί φρόντιζαν να τηρούν θεσμούς, να κρατούν αρχείο, να λειτουργούν “όπως το κράτος”.

Μια κοινότητα που μόλις γεννήθηκε, αλλά ήδη νοιαζόταν για τους ανθρώπους της.

 

Η Ελλάδα του 1935: Μια χώρα σε καμπή & Η επιστολή του πρώην βουλευτή Γρηγ. Χρυσόστομου προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο

  

Η επιστολή του πρώην βουλευτή Γρηγ. Χρυσόστομου προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο, δημοσιευμένη στην εφημερίδα Πρόοδος τον Δεκέμβριο του 1935, έρχεται σε μια περίοδο βαθιάς πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής. Μόλις λίγους μήνες πριν, η Ελλάδα είχε βιώσει το πραξικόπημα του στρατηγού Γεωργίου Κονδύλη, την ανατροπή της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας και την παλινόρθωση της μοναρχίας με την επιστροφή του βασιλιά Γεωργίου Β΄ στον θρόνο.

Ο βενιζελισμός, που για πάνω από δύο δεκαετίες καθόριζε την πολιτική ζωή του τόπου, είχε υποστεί βαριά ήττα. Πολλοί οπαδοί του Ελευθερίου Βενιζέλου βρέθηκαν εξόριστοι, φυλακισμένοι ή αποκλεισμένοι από το δημόσιο βίο. Ο ίδιος ο Βενιζέλος ζούσε στο Παρίσι, μακριά από την πολιτική σκηνή της Ελλάδας.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, η επιστολή του Χρυσόστομου αποκτά ιδιαίτερο συμβολισμό: δεν αποτελεί μόνο μια προσωπική έκφραση πίστης προς τον ιστορικό ηγέτη, αλλά και μια υπενθύμιση των ιδανικών της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της εθνικής ενότητας που εκείνος πρέσβευε. Είναι μια φωνή νοσταλγίας και αγωνίας για την πορεία της χώρας, τη στιγμή που ο πολιτικός διχασμός απειλούσε να υπονομεύσει την ίδια τη συνοχή του έθνους.

Η δημοσίευση της επιστολής το 1935 δεν είναι απλώς ένα ιστορικό ντοκουμέντο· είναι ένα μήνυμα που αντανακλά τη σύγκρουση δύο Ελλάδων: της παλαιάς, βασιλόφρονης, και της νεότερης, δημοκρατικής, που πάλευε να επιβιώσει.

 

Στη Μνήμη των Εκτελεσμένων Αγωνιστών του Έβρου 28η Οκτωβρίου – Ημέρα Εθνικής Αντίστασης και Θυσίας

Στις σελίδες της τοπικής και εθνικής μας ιστορίας, τα ονόματα του Γεωργίου Παπαιωάννου, του Απόστολου Καραμπετίδη, του Υπομοιράρχου Χριστόπουλου, του Καρά Μεμέτ, του Θεοφάνη Καλιτσικούδη, του ιατρού Ρήγα και του Δημητρίου Τετριτζίκη παραμένουν αθάνατα χάρη στην ηρωική τους θυσία ενάντια στη ναζιστική και βουλγαρική κατοχή. Το συγκλονιστικό ιστορικό έγγραφο (αντίγραφο για άσκηση ενδίκων μέσων) του Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Έβρου (αρχείο Γρηγόρη Χρυσοστόμου) τεκμηριώνει το μαρτύριό τους και σφραγίζει το χρέος όλων μας να τιμούμε τη μνήμη τους.

Η 28η Οκτωβρίου αποτελεί ένα κορυφαίο σύμβολο του αγώνα για την ελευθερία, την αξιοπρέπεια και την εθνική ενότητα. Σε αυτή τη μέρα δεν θυμόμαστε μόνο το περήφανο «ΟΧΙ», αλλά και όσους, με αυταπάρνηση, πλήρωσαν το υπέρτατο τίμημα για την αντίσταση και την αλληλεγγύη προς τον ελληνικό λαό. Στο κείμενο του δικαστηρίου αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι οι εν λόγω συμπατριώτες μας διώχθηκαν και εκτελέστηκαν από τους κατακτητές λόγω του άκαμπτου πατριωτικού φρονήματος και της συνεισφοράς τους στην Εθνική Αντίσταση.

Ωστόσο, η ίδια ιστορία καταγράφει με οδύνη και τον ρόλο των δωσίλογων – εκείνων που, υποταγμένοι στις δυνάμεις κατοχής, συνεργάστηκαν με τους κατακτητές και υπηρέτησαν τα συμφέροντά τους εις βάρος της Ελλάδας. Πολλοί από αυτούς καταδικάστηκαν από τα Ειδικά Δικαστήρια Δοσιλόγων, όμως για αρκετούς δεν αποδόθηκε ποτέ δικαιοσύνη, καθώς η κοινωνική και πολιτική ελίτ συχνά απέκρυψε, συγχώρησε ή προστάτεψε τη δράση τους. Ο δωσιλογισμός, φαινόμενο που στιγμάτισε τη νεότερη ιστορία του τόπου, δεν ήταν απλώς προϊόν εποχής, αλλά διαχρονικό πρόβλημα ηθικής στάσης. Η αποτυχία της κοινότητας να τον καταδικάσει ριζικά επέτρεψε σε «συνεργάτες» και «λυγόψυχους της πατρίδας» να παραμείνουν επιδραστικοί ή ανέγγιχτοι, με συνέπειες που φθάνουν συχνά ως τις ημέρες μας.

Δεν ήταν μόνο μάρτυρες της εποχής τους οι εκτελεσθέντες, αλλά και φωτεινά παραδείγματα ανιδιοτελούς προσφοράς προς όφελος της ελευθερίας. Η θυσία τους συνδέει το τοπικό με το εθνικό νόημα της επετείου και υπενθυμίζει πως το καθήκον απέναντι στην πατρίδα και την ιστορική μνήμη παραμένει ζωντανό για τις επόμενες γενιές. Την ίδια στιγμή, η διαρκής παρουσία λογικών συμβιβασμού, ο οπορτουνισμός των καιρών και η επιείκεια προς τους συνεργάτες προδίδουν ότι η μάχη για την ηθική ολοκλήρωση της συλλογικής μας συνείδησης παραμένει ανοιχτή.

Σήμερα, αποτίουμε φόρο τιμής στους αγωνιστές που πολέμησαν, υπέφεραν και τελικά θυσιάστηκαν, ώστε να μείνει ζωντανή η ελπίδα και η αξιοπρέπεια της Ελλάδας. Είναι χρέος όλων μας να κρατήσουμε αναμμένη τη φλόγα της αντίστασης, της αλληλεγγύης και του ηρωισμού που αυτοί ενσάρκωσαν – αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα και την ευθύνη να μην επιτρέψουμε ποτέ ξανά τη λήθη ή την επανάληψη φαινομένων δωσιλογισμού.

Ας σταθούμε με σεβασμό μπροστά στις μνήμες των ηρώων, αντλώντας έμπνευση για την ελευθερία, τη δημοκρατία και την εθνική ενότητα – αξίες που, στις πιο σκοτεινές στιγμές της ιστορίας μας, υπερασπίστηκαν με το αίμα τους, όταν άλλοι τις πρόδωσαν.

 

 

 

 Περισσότερα στη μελέτη:  «Δημόσια Ιστορία και Δικαιοσύνη όψεις του δοσιλογισμού στην περιοχή του Έβρου» του Δημήτρη Μερκούρη. Οι όψεις του φαινομένου, όπως εξετάζονται στο βιβλίο, συνδέονται με την περίοδο

$1941-1944$

και παρουσιάζουν τη σχέση μεταξύ δημόσιας ιστορίας και δικαιοσύνης, εστιάζοντας στην περιοχή του Έβρου. 

Η Πατρίδα με Πράξεις: Ο έρανος των Δικαίων του Έβρου για την Εθνική Άμυνα

 

Ενόψει της εθνικής επετείου της 28ης Οκτωβρίου, το Αρχείο μας αναδεικνύει ένα σημαντικό ιστορικό τεκμήριο από την Κοινότητα Δικαίων του Έβρου, με ημερομηνία 2 Φεβρουαρίου 1941. Το έγγραφο, προερχόμενο από το Ψηφιακό Αρχείο του Γρηγόρη Χρυσοστόμου, αποτελεί καταγραφή τοπικού εράνου προς ενίσχυση της εθνικής άμυνας κατά της φασιστικής Ιταλίας του Μπενίτο Μουσολίνι, σε μια περίοδο που ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη.

Η χρηματική συνεισφορά των 600 δραχμών αποτυπώνει με σαφήνεια  την πατριωτική ευαισθησία, την αλληλεγγύη και το υψηλό φρόνημα μιας μικρής ακριτικής κοινότητας, η οποία, παρά τις αντίξοες συνθήκες της εποχής, συμμετείχε ενεργά στην εθνική προσπάθεια. Το τεκμήριο αυτό αναδεικνύει το πνεύμα ενότητας και συλλογικής ευθύνης που χαρακτήρισε το εσωτερικό μέτωπο, ενώ οι μάχες διεξάγονταν στα χιονισμένα βουνά της Πίνδου και της Ηπείρου.

Η ιστορική άρνηση του Ιωάννη Μεταξά στο ιταλικό τελεσίγραφο της 28ης Οκτωβρίου 1940 σηματοδότησε την είσοδο της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και κατέστη σύμβολο εθνικής αξιοπρέπειας και αντίστασης. Στο πλαίσιο αυτό, οι εράνοι, οι εθελοντικές προσφορές και οι ποικίλες μορφές στήριξης από πολίτες και κοινότητες όλης της χώρας — ακόμη και από απομονωμένες περιοχές όπως τα Δίκαια του Έβρου — συνιστούσαν αναπόσπαστο τμήμα της συνολικής εθνικής κινητοποίησης.

Το εν λόγω έγγραφο διαθέτει ιδιαίτερη κοινωνική και ιστορική αξία, καθώς τεκμηριώνει την αντίληψη της εθνικής άμυνας ως συλλογικού καθήκοντος. Παράλληλα, αποτυπώνει το ψυχικό σθένος και την ομοψυχία που προετοίμασαν το Έθνος για τις επόμενες δοκιμασίες της γερμανικής εισβολής και της Κατοχής.

Ογδόντα πέντε χρόνια μετά το ιστορικό «Όχι», η 28η Οκτωβρίου εξακολουθεί να αποτελεί ζωντανό σύμβολο αντίστασης, ελευθερίας και εθνικής ενότητας. Το τεκμήριο της Κοινότητας Δικαίων, διασωσμένο στο Ψηφιακό Αρχείο Χρυσοστόμου, υπενθυμίζει ότι η υπεράσπιση της πατρίδας δεν επιτυγχάνεται μόνο στα πεδία των μαχών, αλλά και μέσα από πράξεις αλληλεγγύης, ανιδιοτελούς προσφοράς και κοινωνικής συνοχής — αξίες που εξακολουθούν να εμπνέουν και να συγκινούν τη συλλογική μας μνήμη.