Karl Leo Heinrich Lehmann (1894–1960): Ο αρχαιολόγος της Σαμοθράκης

 Στις 2 Αυγούστου 1955, ο Γρηγόρης Χρυσοστόμου και η ελίτ της τότε Αλεξανδρούπολης παρέθεσαν επίσημο γεύμα προς τιμήν του Karl Leo Heinrich Lehmann.

Ο Χρυσοστόμου γνώριζε αγγλικά και γαλλικά· τα αγγλικά τα έμαθε στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ένας εβραίος δάσκαλος στην Αθήνα του παρέδιδε μαθήματα γαλλικών.

Ποιος ήταν ο Karl Leo Heinrich Lehmann;

Ο Karl Leo Heinrich Lehmann (1894–1960) ήταν Γερμανογενής Αμερικανός ιστορικός τέχνης, αρχαιολόγος και πανεπιστημιακός καθηγητής, γνωστός για το αρχαιολογικό του έργο στη Σαμοθράκη και τις σχετικές εκδόσεις του. Από το 1935 έως τον θάνατό του το 1960, υπήρξε καθηγητής στο Ινστιτούτο Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, όπου ίδρυσε και διηύθυνε το Ταμείο Αρχαιολογικών Ερευνών.

Βιογραφικά στοιχεία

Ο Lehmann γεννήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 1894 στο Ρόστοκ της Γερμανίας, σε λουθηρανική οικογένεια εβραϊκής καταγωγής. Ήταν γιος του καλλιτέχνη Henriette "Henni" Lehmann (1862–1937) και του δικηγόρου Karl Lehmann (1858–1918), ενώ η αδελφή του, Eva Fiesel, υπήρξε διακεκριμένη γλωσσολόγος.

Σπούδασε στα πανεπιστήμια Tübingen, Göttingen και Μονάχου. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1917–1918) υπηρέτησε ως μεταφραστής στην τουρκική ναυτική διοίκηση.
Το 1922 έλαβε το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο του Βερολίνου με θέμα «Οι αρχαίες λιμενικές εγκαταστάσεις της Μεσογείου: Συνεισφορές στην ιστορία της αστικής ανάπτυξης στην αρχαιότητα», υπό την επίβλεψη του Ulrich von Wilamowitz-Moellendorf.

Ακαδημαϊκή και επαγγελματική πορεία

1923: Εργάστηκε στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (DAI) στην Αθήνα.

1924: Μετατέθηκε στο παράρτημα του Ινστιτούτου στη Ρώμη.

1925–1929: Δίδαξε αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης.

1929–1933: Διετέλεσε διευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Münster.

Το 1933, ενώ βρισκόταν σε ανασκαφή στην Πομπηία, απομακρύνθηκε από τους Ναζί λόγω της εβραϊκής του καταγωγής και των φιλελεύθερων πολιτικών του πεποιθήσεων.
Μετά από δύο χρόνια στην Ιταλία, μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες (1935) και εντάχθηκε στο Ινστιτούτο Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, όπου συνεργάστηκε με τον Walter William Spencer Cook.

Το έργο του στη Σαμοθράκη

Ο Lehmann ήταν ο ιδρυτής και διευθυντής του Ταμείου Αρχαιολογικών Ερευνών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Υπήρξε επίσης συνιδρυτής της Απογραφής Αντικειμένων Τέχνης και Αρχιτεκτονικής της Αναγέννησης (1946).
Στη Σαμοθράκη ηγήθηκε σημαντικών ανασκαφών και επιστημονικών δημοσιεύσεων, που αποτέλεσαν θεμέλιο για τη μελέτη των αρχαίων ιερών του νησιού.

Εκδόσεις (επιλογή)

1923 – Die antiken Hafenanlagen des Mittelmeeres: Beiträge zur Geschichte des Städtebaues in Altertum (Λειψία, Γερμανία)

1926 – Die Trajanssäule: Ein römisches Kunstwerk zu Beginn der Spätantike (Βερολίνο–Λειψία, Γερμανία, τόμοι 1–2)

1947 – Thomas Jefferson: American Man (Macmillan, Νέα Υόρκη)

1959 – Samothrace: The Hieron (Pantheon Books, Νέα Υόρκη)

Μαθητές και προσωπική ζωή

Μεταξύ των μαθητών του συγκαταλέγονται οι Phyllis Pray Bober, Otto Brendel, Bluma L. Trell και Theresa Goell.
Το 1920 παντρεύτηκε την Elwine Hartleben, με την οποία χώρισε το 1944 (χρησιμοποιούσε τότε το διπλό επίθετο Lehmann-Hartleben).
Την ίδια χρονιά πολιτογραφήθηκε Αμερικανός πολίτης και παντρεύτηκε την αρχαιολόγο Phyllis Williams, συνεργάτιδά του στις ανασκαφές της Σαμοθράκης

Θάνατος και κληρονομιά

Ο Lehmann πέθανε στις 17 Δεκεμβρίου 1960 στη Βασιλεία της Ελβετίας, ενώ επεξεργαζόταν τις εκδόσεις Samothrace για το Ίδρυμα Bollingen.
Η συμβολή του στην αρχαιολογία της Ελλάδας, και ιδιαίτερα στη Σαμοθράκη, παραμένει καθοριστική έως σήμερα.

Ανακοίνωση του Γρηγόρη Χρυσοστόμου προς τον λαό του Έβρου (1958)

Με τον αγαπημένο του γιο Ζαφείρη

 Η ανακοίνωση του πρώην υπουργού και αγωνιστή Γρηγόρη Χρυσοστόμου, δημοσιευμένη το 1958,
λίγο πριν τον ξαφνικό θάνατό του, αποτελεί μια ειλικρινή αποτίμηση της πολιτικής και κοινωνικής κατάστασης εκείνης της εποχής. Ο Χρυσοστόμου, με εμφανή απογοήτευση για την παραγκώνισή του από το Κόμμα των Φιλελευθέρων μετά το 1956, αναδεικνύει τη διαρκή του πίστη στα λαϊκά και δημοκρατικά ιδεώδη, υπερασπίζεται τα δικαιώματα των αγροτών και των εργαζομένων και στηλιτεύει την εγκατάλειψη της επαρχίας έναντι των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων. Μέσα από την αυτοκριτική και την αδιαπραγμάτευτη στάση του, προτάσσει την ενότητα και την αγωνιστικότητα, καλώντας τον λαό του Έβρου να μείνει προσηλωμένος στις αξίες της δικαιοσύνης, της διαφάνειας και της πραγματικής λαϊκής ενότητας.

 

Τοπική Ηλεκτροδότηση πριν τη ΔΕΗ: Το χρηματικό ένταλμα της Ορεστιάδας για παροχή ρεύματος από εργολάβο το 1935

 Το χρηματικό ένταλμα της Ορεστιάδας του 1935 αποτελεί πολύτιμο αρχειακό τεκμήριο για την τεχνολογική και κοινωνική ιστορία της περιφερειακής Ελλάδας. Το έγγραφο αυτό αποτυπώνει τον τρόπο με τον οποίο εξασφαλιζόταν η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος στη Θράκη και σε πολλά μικρά αστικά κέντρα της εποχής: όχι από κάποια κρατική υπηρεσία ή ενιαίο δίκτυο, αλλά μέσω εργολάβων που διέθεταν δικές τους μικρές ηλεκτρογεννήτριες, πολύ πριν την ίδρυση της Δημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού (ΔΕΗ) και τη διασύνδεση της χώρας.​

Το ένταλμα φέρει την επίσημη κεφαλίδα «Χρηματικόν Ένταλμα εις βάρος του Προϋπολογισμού» και εκδόθηκε υπέρ του εργολάβου Τρανού Ιωάννη, με συνολικό ποσό 19.310 δραχμών. Πρόκειται για χαρακτηριστική γραφειοκρατική φόρμα της εποχής, με ημερομηνία 30/8/1935 και σφραγίδα της Κοινότητας Ορεστιάδος. Η καταβολή του ποσού αφορά την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος εντός της Ορεστιάδας για τον Ιούλιο του 1935 και συνοδεύεται από τις υπογραφές των τοπικών αξιωματούχων και σχετικές σημειώσεις.

​Τη δεκαετία του 1930, η ηλεκτρική ενέργεια παρέμενε πολυτέλεια για τα περισσότερα χωριά και μικρές πόλεις της Ελλάδας. Δεν υπήρχε εθνικό ή διασυνδεδεμένο δίκτυο· οι μεγάλες εταιρείες ηλεκτρισμού περιορίζονταν στα μεγάλα αστικά κέντρα, ενώ η ύπαιθρος στηριζόταν σε εργολάβους ή τοπικούς επιχειρηματίες με μικρά εργοστάσια, περιορισμένης ισχύος και ωραρίου. Οι διακοπές ήταν συχνές, το κόστος υψηλό, και η παροχή γινόταν με καύσιμα όπως πετρέλαιο ή γαιάνθρακα.

Αυτή η πρακτική διήρκεσε έως το 1950, οπότε και ιδρύθηκε η ΔΕΗ και ξεκίνησε η μεγάλη ενοποίηση και εξαγορά όλων των ιδιωτικών εταιρειών και δημοτικών μονάδων ηλεκτροδότησης. Το ένταλμα της Ορεστιάδας φανερώνει γλαφυρά μια εποχή όπου ο ηλεκτροφωτισμός των δρόμων και η ύπαρξη ρεύματος στα σπίτια αποτελούσαν δείγματα προόδου και ανερχόμενης τοπικής ευημερίας.

Η ψηφιακή ανάρτηση του συγκεκριμένου εγγράφου, συνοδευόμενη από την παρούσα ιστορική ανάλυση, βοηθά τον αναγνώστη να κατανοήσει πληρέστερα το κοινωνικό και τεχνολογικό τοπίο της προπολεμικής επαρχίας, καθώς και τον σημαντικό ρόλο των τοπικών αρχείων στη διατήρηση της συλλογικής μνήμης.

​

 

Υπόθεση συκοφαντικής δυσφημήσεως στον Πεντάλοφο (1936) και ο ρόλος του Γρηγόρη Χρυσοστόμου

Μια μαρτυρία για τη δικαιοσύνη, την κοινωνία και την πολιτική ατμόσφαιρα του Μεσοπολέμου

Στις 23 Μαΐου 1936, η τοπική εφημερίδα "Πρόοδος" δημοσίευσε την είδηση μιας δίκης που είχε προκαλέσει ζωηρό ενδιαφέρον στην κοινή γνώμη της περιοχής. Η υπόθεση αφορούσε τον ιερέα Γεώργιο Παπαδημητρίου από τον Πεντάλοφο, ο οποίος εφερόταν ότι διέδωσε φήμη εις βάρος του σταθμάρχη Σ. Κουλοχέρη, χαρακτηρίζοντάς τον «κομμουνιστή». Ο σταθμάρχης υπέβαλε μήνυση για συκοφαντική δυσφήμηση, θεωρώντας ότι τέτοια φήμη μπορούσε να θίξει ανεπανόρθωτα την τιμή και την επαγγελματική του θέση.

Στη δίκη, ο ιερέας υπερασπίστηκε τον εαυτό του προβάλλοντας την καλή του πίστη και την απουσία πρόθεσης βλάβης. Τόνισε ότι όσα ανέφερε προήλθαν από παρανόηση ή λανθασμένη πληροφορία, χωρίς σκοπό δυσφήμησης. Ο συνήγορός του, κ. Χ. Παπαδόπουλος, επεσήμανε το ήθος και την κοινωνική προσφορά του κατηγορουμένου, επιδιώκοντας την επιείκεια του δικαστηρίου.

Από την άλλη πλευρά, ο συνήγορος υποστήριξης της κατηγορίας, κ. Γρηγόρης Χρυσοστόμου, αναδείχθηκε σε κεντρική φυσιογνωμία της διαδικασίας. Με νηφαλιότητα αλλά και αυστηρότητα, υπογράμμισε ότι η ελευθερία του λόγου δεν μπορεί να μετατρέπεται σε μέσο προσβολής της υπόληψης των πολιτών, ιδίως σε εποχές όπου ο δημόσιος υπάλληλος φέρει αυξημένο ηθικό βάρος. Υποστήριξε ότι η κοινωνία έχει ανάγκη από προστασία της επαγγελματικής τιμής και από σεβασμό στην αλήθεια, προκειμένου να μην δηλητηριάζεται από ανεύθυνες ή πολιτικά φορτισμένες κατηγορίες.

Το Δικαστήριο, σταθμίζοντας τις απόψεις των δύο πλευρών, αναγνώρισε ότι η πράξη ήταν μεν δυσφημιστική, αλλά διαπράχθηκε χωρίς δόλο. Επέβαλε ποινή δέκα ημερών φυλάκισης, η οποία μετατράπηκε σε πρόστιμο 200 δραχμών. Το αποτέλεσμα αυτό φανερώνει μια πρακτική επιείκεια απέναντι στους κληρικούς και στους κοινωνικά σεβαστούς θεσμούς, χαρακτηριστική της ελληνικής επαρχίας του Μεσοπολέμου.

Η ημερομηνία του δημοσιεύματος – Μάιος 1936 – συμπίπτει με μια κρίσιμη καμπή της νεοελληνικής ιστορίας. Μόλις λίγες εβδομάδες πριν, είχαν σημειωθεί τα αιματηρά γεγονότα της Θεσσαλονίκης, ενώ ο Ιωάννης Μεταξάς είχε ήδη αναλάβει την πρωθυπουργία (Απρίλιος 1936). Η χώρα βίωνε πολιτική αβεβαιότητα, κοινωνική ένταση και ιδεολογικές αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε βενιζελικούς, βασιλικούς και κομμουνιστές.

Σε αυτό το κλίμα, η κατηγορία του “κομμουνισμού” είχε αποκτήσει βαρύτατο συμβολικό και κοινωνικό φορτίο. Η απλή υπόνοια μπορούσε να οδηγήσει σε διοικητικές κυρώσεις, επαγγελματικό αποκλεισμό ή κοινωνική απομόνωση. Επομένως, η δικαστική αυτή υπόθεση υπερβαίνει το επίπεδο μιας τοπικής διαφοράς· αντανακλά την ψυχολογία φόβου και επιτήρησης που είχε αρχίσει να κυριαρχεί στην ελληνική κοινωνία λίγο πριν την επιβολή της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου.

Η συμμετοχή του Γρηγόρη Χρυσοστόμου ως συνηγόρου υποστήριξης της κατηγορίας αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Ανήκοντας στον νομικό κόσμο της Δυτικής Μακεδονίας, ο Χρυσοστόμου εκπροσώπησε μια γενιά επαρχιακών νομικών που υπηρέτησαν τη δικαιοσύνη σε περιόδους πολιτικής ρευστότητας. Με επιχειρηματολογία βασισμένη στο δίκαιο της τιμής και στην ανάγκη διατήρησης της κοινωνικής τάξης, συνέβαλε στη διαμόρφωση ενός δικαστικού λόγου που συνδύαζε την υπεράσπιση των θεσμών με τον σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Το έργο του στη συγκεκριμένη υπόθεση φωτίζει τη λειτουργία της τοπικής δικαιοσύνης ως μηχανισμού κοινωνικής εξισορρόπησης· αναδεικνύει επίσης τη μεταβατική φάση της ελληνικής επαρχίας, όπου οι παραδοσιακές αξίες (θρησκεία, τιμή, ευπρέπεια) συνυπήρχαν με την αναδυόμενη κρατική πειθαρχία του μεσοπολέμου.

Το δημοσίευμα της 23ης Μαΐου 1936 δεν αποτελεί απλώς είδηση δικαστικού περιεχομένου· είναι ένα πολύτιμο τεκμήριο για την κατανόηση του πολιτικού, κοινωνικού και ηθικού πλαισίου της προμεταξικής Ελλάδας. Η παρουσία του Γρηγόρη Χρυσοστόμου στη δίκη αυτή προσφέρει ένα παράδειγμα νομικής δράσης και ήθους σε καιρούς δύσκολους, όπου η έννοια της δικαιοσύνης συνυφαίνεται με την κοινωνική ισορροπία και τη διατήρηση της ευπρέπειας του δημόσιου βίου.

 

Μεταγραφή άρθρου :

 

ΜΙΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΑ ΔΙΚΗ ΕΙΣ ΤΟ ΠΛΗΜΜΕΛΕΙΟΔΙΚΕΙΟΝ ΜΑΣ

Την παρελθούσαν Τετάρτην ἐνώπιον τοῦ τιμημένου Πλημμελειοδικείου τῆς πόλεώς μας, ἐξεδικάσθη ἡ κατὰ τοῦ ἱερέως Γ. Παπαδημητρίου ἐκ Πενταλόφου δίκη, κινουμένη ὑπὸ τοῦ διευθυντοῦ σταθμάρχου Πενταλόφου κ. Σ. Κουλοχέρη, ἐπὶ συκοφαντικῇ δυσφημήσει.

Συνηγόρευσαν ὑπὲρ τοῦ πολιτικοῦ κατηγόρου οἱ κ.κ. Μπαμπάκος καὶ Χρυσοστόμου, ὑπὲρ δὲ τοῦ κατηγορουμένου ὁ κ. Χ. Παπαδόπουλος.

Αφορμή τοῦ ἐγκλήματος ὑπήρξεν ὅτι ὁ ἱερεύς Παπαδημητρίου εἰς Πεντάλοφον, ὅπου ἱερουργεῖ, ἐδήλωσε κατ’ ἐπανειλημμένας συνομιλίας καὶ δημοσίας ὁμιλίας του πρὸς τοὺς κατοίκους ὅτι ὁ σταθμάρχης Κουλοχέρης εἶναι κομμουνιστής.

Ἡ ἀνακριτικὴ διαδικασία ἐπικυρώθη, ὅπως ἀνεγνώσθησαν αἱ ἐκθέσεις καὶ αἱ ἄλλαι ἀποδείξεις, ἐν αἷς καὶ ἡ ἐν Πενταλόφῳ δηλωθεῖσα ὑπὸ Μηχανικοῦ Ἀρβανιτίδου περὶ τοῦ περιεχομένου τοῦ δημοσιεύματος.

Ὁ Παπαδημητρίου, ὁ ἱερεύς, ἐδήλωσε ὅτι δὲν εἶχεν οὐδεμίαν κακήν πρόθεσιν, ἀλλ’ ἀπλῶς ὑπήρξεν παρακινηθεὶς ἐκ τῶν συμβάντων τοῦ τόπου καὶ ὑπέπεσεν εἰς σφάλμα ἐκ παρανοήσεως.

Μετὰ τὴν ἀνάγνωσιν τῶν καταθέσεων τῶν μαρτύρων, οἵτινες ἐβεβαίωσαν τὸ ἀγαθὸν ἦθος καὶ τὴν σεμνότητα τοῦ κατηγορουμένου, ὁ κ. Χ. Παπαδόπουλος ἐτόνισε ὅτι ὁ πελάτης του ἔπραξε ἄνευ κακῆς προαιρέσεως καὶ ὅτι ἡ ἐνέργειά του ἦτο καρπὸς ἀπλῆς παρανοήσεως.

Εἶτα ὁ συνήγορος τοῦ μηνυτοῦ κ. Χρυσοστόμου ἀνεφέρθη ἐκτενῶς εἰς τὴν ἀνάγκην ὅπως πᾶς πολίτης καὶ μάλιστα ἱερεύς φυλάττῃ τὸ μέτρον καὶ ἐξετάζῃ ἐπιμελῶς πρὶν ἐκφέρει κατηγορίας ἃς δύνανται νὰ θίξωσι τὴν ὑπόληψιν ἑνὸς ἀνθρώπου.
Ἐτόνισε ὅτι τὸ καθῆκον ὅλων εἶναι νὰ σεβῶνται τὴν ἀλήθειαν καὶ νὰ μὴ παρασύρονται ὑπὸ ἀνεπιβεβαίων ἐντυπώσεων, διότι οὕτως ἐπηρεάζονται ἔργα καὶ σταδιοδρομίαι.

Τὸ Δικαστήριον, λαβὸν ὑπ’ ὄψιν τὰς δηλώσεις τοῦ κατηγορουμένου καὶ τὰς ἀντιρρήσεις τῶν συνηγόρων, ἀπεφάνθη ὡς προεγράφη, ἐπιβάλλον ποινὴν φυλακίσεως 10 ἡμερῶν, μετατραπεῖσαν εἰς πρόστιμον 200 δραχμῶν καὶ τὰ ἔξοδα τῆς δίκης.

Ἐπῆλθεν συγκίνησις ἐν τῷ ἀκροατηρίῳ, καθόσον πλῆθος κατοίκων Πενταλόφου παρῆσαν καὶ ἐδήλωσαν τὴν ἐκτίμησίν των πρὸς τὸ σεβάσμιον πρόσωπον τοῦ κατηγορουμένου.
Ὁ δὲ ἱερεὺς Παπαδημητρίου ἐξήλθεν τοῦ δικαστηρίου ὑπὸ χειροκροτήματα καὶ ἐπευφημίας τῶν συγχωριανῶν του.