Άδεια Μετάβασης: Η ελεγχόμενη ελευθερία στον Έβρο της Κατοχής (1941–1944)

 Κατά την περίοδο της Κατοχής, από το 1941 έως το 1944, ένα τμήμα της περιοχής του Έβρου λειτούργησε ως ουδέτερη ζώνη με ένα ιδιόμορφο και σχετικά άγνωστο καθεστώς: ελληνική διοίκηση υπό την επιτήρηση των γερμανικών στρατιωτικών αρχών. Η περιοχή αυτή αποτέλεσε μια «γκρίζα» ζώνη, όπου συνυπήρχαν η κατοχική επιτήρηση, η ανάγκη για μετακινήσεις πολιτών και η διαρκής επιφυλακή απέναντι σε κινδύνους και αντιστασιακή δράση.

Ένα σπάνιο τεκμήριο της εποχής αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο γινόταν η διέλευση πολιτών στην περιοχή αυτή: για πρώτη φορά σε δημόσιο έγγραφο γίνεται αναφορά σε «άδεια μετάβασης και παραμονής στην επιτηρούμενη ζώνη». Η άδεια αυτή δεν ήταν μια απλή τυπικότητα αποτελούσε βασική προϋπόθεση για τη μετακίνηση των κατοίκων εντός της περιοχής, υπό αυστηρούς ελέγχους και με συγκεκριμένους όρους.

Την ευθύνη χορήγησης των αδειών είχε η Διεύθυνση Χωροφυλακής, μέσω των κατά τόπους σταθμών –όπως εκείνοι στις Φέρες και στην Άνθεια– ενώ η τελική έγκριση απαιτούσε τη συναίνεση της γερμανικής αρχής. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει το επίπεδο συνεργασίας και αλληλεξάρτησης μεταξύ της ελληνικής διοίκησης και της γερμανικής επιτήρησης, καθώς και την περιορισμένη, υπό όρους, αυτονομία των τοπικών αρχών.

Ένα χαρακτηριστικό και ιδιαίτερα ενδιαφέρον παράδειγμα αυτής της διαδικασίας αποτελεί η περίπτωση του Βαγγέλη Κασάπη (Κρήτων), ο οποίος κατάφερε να εξασφαλίσει μια τέτοια άδεια μέσω της μεσολάβησης της πράκτορα της αγγλικής αντικατασκοπείας, Ευαγγελίδου. Το περιστατικό αυτό καταγράφεται στο βιβλίο του ίδιου του Κασάπη Στον κόρφο της Γκύμπρενας – Χρονικό της Εθνικής Αντίστασης στον Έβρο, ενώ αναλύεται και  στο έργο του Δημήτρη Μερκούρη Δημόσια Ιστορία και Δικαιοσύνη – Όψεις του Δοσιλογισμού στην περιοχή του Έβρου, 1941–1944.