Άδεια Μετάβασης: Η ελεγχόμενη ελευθερία στον Έβρο της Κατοχής (1941–1944)

 Κατά την περίοδο της Κατοχής, από το 1941 έως το 1944, ένα τμήμα της περιοχής του Έβρου λειτούργησε ως ουδέτερη ζώνη με ένα ιδιόμορφο και σχετικά άγνωστο καθεστώς: ελληνική διοίκηση υπό την επιτήρηση των γερμανικών στρατιωτικών αρχών. Η περιοχή αυτή αποτέλεσε μια «γκρίζα» ζώνη, όπου συνυπήρχαν η κατοχική επιτήρηση, η ανάγκη για μετακινήσεις πολιτών και η διαρκής επιφυλακή απέναντι σε κινδύνους και αντιστασιακή δράση.

Ένα σπάνιο τεκμήριο της εποχής αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο γινόταν η διέλευση πολιτών στην περιοχή αυτή: για πρώτη φορά σε δημόσιο έγγραφο γίνεται αναφορά σε «άδεια μετάβασης και παραμονής στην επιτηρούμενη ζώνη». Η άδεια αυτή δεν ήταν μια απλή τυπικότητα αποτελούσε βασική προϋπόθεση για τη μετακίνηση των κατοίκων εντός της περιοχής, υπό αυστηρούς ελέγχους και με συγκεκριμένους όρους.

Την ευθύνη χορήγησης των αδειών είχε η Διεύθυνση Χωροφυλακής, μέσω των κατά τόπους σταθμών –όπως εκείνοι στις Φέρες και στην Άνθεια– ενώ η τελική έγκριση απαιτούσε τη συναίνεση της γερμανικής αρχής. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει το επίπεδο συνεργασίας και αλληλεξάρτησης μεταξύ της ελληνικής διοίκησης και της γερμανικής επιτήρησης, καθώς και την περιορισμένη, υπό όρους, αυτονομία των τοπικών αρχών.

Ένα χαρακτηριστικό και ιδιαίτερα ενδιαφέρον παράδειγμα αυτής της διαδικασίας αποτελεί η περίπτωση του Βαγγέλη Κασάπη (Κρήτων), ο οποίος κατάφερε να εξασφαλίσει μια τέτοια άδεια μέσω της μεσολάβησης της πράκτορα της αγγλικής αντικατασκοπείας, Ευαγγελίδου. Το περιστατικό αυτό καταγράφεται στο βιβλίο του ίδιου του Κασάπη Στον κόρφο της Γκύμπρενας – Χρονικό της Εθνικής Αντίστασης στον Έβρο, ενώ αναλύεται και  στο έργο του Δημήτρη Μερκούρη Δημόσια Ιστορία και Δικαιοσύνη – Όψεις του Δοσιλογισμού στην περιοχή του Έβρου, 1941–1944.

Ένα πρόστιμο του 1943 και η σιωπηλή μαρτυρία της κατοχής στον Έβρο

 

Μέσα στα σκοτεινά χρόνια της γερμανικής κατοχής, το 1943, ένα έγγραφο που διασώθηκε από την περιοχή του Έβρου ρίχνει φως σε μια καθημερινή αλλά αποκαλυπτική ιστορία. Έλληνας πολίτης, μουσουλμάνος στο θρήσκευμα, τιμωρήθηκε με πρόστιμο 10.000 δραχμών επειδή πέρασε παράνομα τα σύνορα στον ποταμό Έβρο — μια περιοχή που βρισκόταν τότε υπό τον έλεγχο των γερμανικών αρχών και αποτελούσε ουδέτερη ζώνη μεταξύ της γερμανοκρατούμενης και της βουλγαροκρατούμενης Θράκης.

Αν και το ποσό των 10.000 δραχμών ακούγεται υπέρογκο, πρέπει να τονιστεί ότι εκείνη την περίοδο η δραχμή είχε σχεδόν καταρρεύσει λόγω του υπερπληθωρισμού έτσι, το χρηματικό βάρος του προστίμου δεν ήταν και τόσο υπερβολικό.

Αυτό όμως που καθιστά το συγκεκριμένο έγγραφο ιδιαίτερα σημαντικό δεν είναι το πρόστιμο καθεαυτό, αλλά το γεγονός ότι η συναλλαγή  σε δραχμές.  Η χρήση της δραχμής αποδεικνύει ότι στη συγκεκριμένη ζώνη επικρατούσε ακόμη ελληνική νομισματική τάξη, παρά την κατοχή, κάτι που αναδεικνύει τις σύνθετες διοικητικές και νομισματικές συνθήκες της εποχής σε σχέση με την βουλγαροκρατούμενη περιοχή.

Το ντοκουμέντο αυτό αποτελεί μια σπάνια μαρτυρία του πώς λειτουργούσε η καθημερινότητα των πολιτών στα σύνορα της Κατοχής — μια καθημερινότητα γεμάτη κινδύνους, περιορισμούς και σκιές.

 

Σπάνιο Ιστορικό Έγγραφο του 1930: Η Δράση των Κομιτατζήδων στον Βόρειο Έβρο

Ένα σπάνιο ιστορικό τεκμήριο από το 1930 έρχεται να ρίξει φως στην ταραγμένη περίοδο της δράσης των κομιτατζήδων στη Θράκη. Πρόκειται για τηλεγράφημα που απεστάλη από τις αρχές της Ορεστιάδας προς τον Σταθμό Χωροφυλακής Αγιοχωρίου Έβρου, μετά από περιστατικό ληστείας σε βάρος δύο κατοίκων του χωριού Φτελιάς.

Στο έγγραφο αυτό διατυπώνεται το αίτημα για άμεση παρέμβαση των δυνάμεων της χωροφυλακής, σε συνεργασία με τις στρατιωτικές μονάδες της περιοχής, με σκοπό την καταστολή της παράνομης και επικίνδυνης δράσης των κομιτατζήδων στην ευρύτερη περιοχή του βορείου Έβρου.

Η συγκεκριμένη αναφορά αποτελεί τεκμήριο της έντονης ανασφάλειας που επικρατούσε στα ακριτικά χωριά του νομού, καθώς και της ανάγκης συντονισμένων ενεργειών μεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών αρχών για την προστασία των πολιτών.

Χρονολογία: 1930
Τόπος: Ορεστιάδα – Αγιοχώρι – Φτελιάς

 

 

Διαχείριση των Εγκαταλελειμμένων Ισραηλιτικών Περιουσιών στον Έβρο κατά τη Διάρκεια της Κατοχής

 

Στις αρχές του 1943, οι Ισραηλίτες που παρέμειναν στην περιοχή και δεν κατάφεραν να διαφύγουν, συνελήφθησαν από τις γερμανικές αρχές κατοχής και μεταφέρθηκαν με τρένα σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Η Νομαρχία Έβρου, λαμβάνοντας υπόψη τις διατάξεις του Αναγκαστικού Νόμου υπ’ αριθμ. 205/1943, σε συνδυασμό με τον Ν.Δ. 176/1941 και την απόφαση υπ’ αριθμ. 34380/1941 του Υπουργείου Εσωτερικών —η οποία της παρείχε το δικαίωμα άσκησης πρωτοβουλιών για την επίλυση κάθε είδους υποθέσεων υπό ειδικές συνθήκες—, ανέλαβε τη διαχείριση των εγκαταλελειμμένων περιουσιών των Ισραηλιτών.

Λόγω της ιδιαιτερότητας της περιοχής και του γεγονότος ότι ο Νομός Έβρου ήταν αποκομμένος συγκοινωνιακά από την υπόλοιπη Ελλάδα, κρίθηκε ανέφικτη η εφαρμογή του σχετικού νομοθετικού πλαισίου κατά γράμμα. Χωρίς να αποκλίνει από τις βασικές αρχές του νόμου, η Νομαρχία εφάρμοσε ειδικό καθεστώς διαχείρισης, προσαρμοσμένο στις τοπικές συνθήκες.

Ο σχετικός φάκελος περιλαμβάνει αποφάσεις της Νομαρχίας, πρακτικά της διαχειριστικής επιτροπής, καταγραφές των χώρων φύλαξης των περιουσιακών στοιχείων και άλλα σχετικά έγγραφα.