Ο Φοίνικας της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας: Έγγραφο της Νομαρχίας Έβρου (1933) για τον Έλεγχο Ανταλλαξιμότητας Κατοίκου

 

Το έγγραφο προέρχεται από τη Νομαρχία Έβρου και φέρει ημερομηνία 31 Αυγούστου 1933, περίοδο της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας (1924–1935).
Αποτελεί διοικητική επιστολή προς τοπική αρχή, με σκοπό τον έλεγχο της “ανταλλαξιμότητας” ενός κατοίκου πριν από την εγγραφή του στα δημοτολόγια.

Μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης (1923), η Ελλάδα και η Τουρκία προχώρησαν σε υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών: οι ορθόδοξοι της Μικράς Ασίας ήρθαν στην Ελλάδα, ενώ οι μουσουλμάνοι (πλην Θράκης) μετακινήθηκαν στην Τουρκία.
Για να κατοχυρωθεί η ιδιότητα του πολίτη ή το δικαίωμα εγκατάστασης, οι πρόσφυγες έπρεπε να διαθέτουν Πιστοποιητικό Ανταλλαξίμου ή Μη Ανταλλαξίμου.
Το παρόν έγγραφο εντάσσεται σε αυτήν ακριβώς τη διαδικασία επαλήθευσης.

Στην κάτω δεξιά γωνία διακρίνεται καθαρά κυκλική σφραγίδα της Νομαρχίας, με τον αναδυόμενο φοίνικα και σταυρό, το επίσημο έμβλημα της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας.
Το σύμβολο αυτό αντικατέστησε το βασιλικό στέμμα μετά την κατάργηση της μοναρχίας το 1924 και χρησιμοποιήθηκε σε σφραγίδες, νομίσματα και κρατικά έγγραφα έως το 1935.

Η παρουσία του φοίνικα και η διατύπωση του εγγράφου επιβεβαιώνουν την αυθεντικότητα και ιστορική ακρίβεια του τεκμηρίου.
Το κείμενο αποτελεί ζωντανό παράδειγμα της διοικητικής λειτουργίας του ελληνικού κράτους κατά τον Μεσοπόλεμο, όταν η Θράκη — και ειδικά ο Έβρος — βρισκόταν στο επίκεντρο ελέγχων υπηκοότητας και πληθυσμιακών μεταβολών μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

 

Η αγροτική επιτήρηση και ο αντικομμουνιστικός έλεγχος στον Έβρο κατά τη δικτατορία Μεταξά: Δύο σπάνια αρχειακά τεκμήρια από το Διδυμότειχο (1938-1939).

 Κατά την περίοδο της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά (1936-1941), το ελληνικό κράτος υιοθέτησε και εφάρμοσε ένα εκτεταμένο σύστημα επιτήρησης και κοινωνικού ελέγχου με στόχο κυρίως την αντιμετώπιση της κομμουνιστικής ιδεολογίας και γενικότερα οποιασδήποτε μορφής αντιπολίτευσης. Στο πλαίσιο αυτής της κατασταλτικής πολιτικής, ακόμη και στην αγροτική περιφέρεια, ο αγρονόμος όφειλε να καταρτίζει τακτικές μηνιαίες αναφορές προς τον Αστυνομικό Επόπτη Νομού Έβρου, πιστοποιώντας την απουσία ή διαπίστωση ανατρεπτικής δραστηριότητας στην περιοχή αρμοδιότητάς του.

Τα δύο εν λόγω τεκμήρια, με ημερομηνίες 21 Νοεμβρίου 1938 και 3 Ιουνίου 1939 αντίστοιχα, προέρχονται από την Υπηρεσία Αγροφυλακής Διδυμοτείχου και απευθύνονται στον αρμόδιο Αστυνομικό Επόπτη του νομού. Επαναλαμβανόμενο μοτίβο στις αναφορές αυτές αποτελεί η διαβεβαίωση ότι, κατόπιν "επισταμένης ερεύνης", δεν διαπιστώθηκε οποιαδήποτε ένδειξη κομμουνιστικής προπαγάνδας ή γενικότερα αντεθνικής δράσης, σύμφωνα με τα ιδεολογικά προτάγματα της εποχής.

Η γλώσσα και το ύφος των εγγράφων αντανακλούν τον τυπολατρικό και γραφειοκρατικό χαρακτήρα του συστήματος, αλλά και το διάχυτο κλίμα φόβου και καχυποψίας που καλλιεργούνταν. Η συνεχής παρουσία και δραστηριότητα των επιτηρητών, σε συνέργεια με την απαίτηση για λεπτομερή ενημέρωση των αρχών, διαμόρφωναν ένα πλέγμα κοινωνικού ελέγχου που διαπερνούσε ακόμη και τις πιο απομακρυσμένες αγροτικές κοινότητες του Διδυμοτείχου. Παράλληλα, τα τεκμήρια διαφωτίζουν τον βαθμό οργάνωσης και αποτελεσματικότητας του μηχανισμού πρόληψης και καταστολής οποιασδήποτε φωνής εθεωρείτο εκτός του καθεστωτικού πλαισίου.

Η σύνταξη κάθε τέτοιου εγγράφου λειτουργούσε όχι μόνο ως καταγραφή της απουσίας αντικαθεστωτικής δράσης, αλλά επιπλέον ως εργαλείο διαρκούς επιτήρησης και διαβεβαίωσης προς τις ανώτερες αρχές ότι οι τοπικές κοινωνίες διατηρούν το "ανέπαφον" τους από επικίνδυνες ιδέες. Τα συγκεκριμένα έγγραφα, παρά τον τυπικό τους χαρακτήρα, αποδεικνύουν την εμβέλεια και την ένταση του αυταρχικού ελέγχου που εφαρμόστηκε στις ελληνικές επαρχίες κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου.

Η δημοσίευση και αξιοποίησή τους στη δευτερογενή έρευνα συμβάλλει καθοριστικά στην κατανόηση της λειτουργίας του μεταξικού κρατικού μηχανισμού στην ελληνική περιφέρεια και προσφέρει πρωτογενές υλικό για τη μελέτη των κοινωνικών δομών, των κρατικών πρακτικών επιτήρησης και του εύρους της πολιτικής καταστολής κατά τον Μεσοπόλεμο.

 

Η ίδρυση και λειτουργία του Γεωργικού Π. Συνεταιρισμού Μικράς Τραυας (ΣΥΝ.Α.Ε. 1931)

 Μια υπεύθυνη δήλωση του Διοικητικού Συμβουλίου του Γεωργικού Παραγωγικού Συνεταιρισμού Μικράς Τραυας (ΣΥΝ.Α.Ε. 1931), με ημερομηνία 31 Δεκεμβρίου 1937, αποκαλύπτει σημαντικές πληροφορίες για την ίδρυση του συνεταιρισμού της κοινότητας, καθώς και για τον τρόπο εγγραφής και διαγραφής των μελών του.

Σύμφωνα με το περιεχόμενο της δήλωσης, κατά το τρέχον έτος πραγματοποιήθηκαν δύο διαγραφές μελών: του Δουλγέρη Νικολάου του Γεωργίου και του Μου(...) Αλή του Μουσταφά. Το έγγραφο αυτό, εκτός από τη διοικητική του σημασία, συνιστά και μια σπάνια μαρτυρία για τη λειτουργία των αγροτικών συνεταιρισμών της περιοχής κατά τον Μεσοπόλεμο, αναδεικνύοντας τις οργανωτικές αρχές και τις κοινωνικές ισορροπίες της εποχής.

 

Απόδειξη Μισθοδοσίας Αγροφύλακα Πενταλόφου (1929)

 Η απόδειξη πληρωμής του Ταμείου Αγροφυλακής Πενταλόφου του 1929 αποτελεί σημαντικό ιστορικό τεκμήριο που καταγράφει το μηνιαίο εισόδημα ενός αγροφύλακα της εποχής για τους μήνες Δεκέμβριο και Ιανουάριο του ίδιου έτους. Συγκεκριμένα, ο αγροφύλακας της κοινότητας Πάλλης, Παναγιώτης Καραγκιοζίδης, έλαβε αποζημίωση ύψους 1500 δραχμών για δύο μήνες εργασίας, όπως σημειώνεται στην ίδια την απόδειξη. Η καταγραφή αυτή φωτίζει τη διαδικασία μισθοδοσίας των αγροφυλάκων και τις οικονομικές συνθήκες των δημοτικών υπαλλήλων στη μεσοπολεμική Ελλάδα, ενώ παράλληλα αναδεικνύει το ρόλο του Ταμείου Αγροφυλακής ως φορέα καταβολής μισθοδοσίας και ενίσχυσης της αγροτικής ασφάλειας σε τοπικό επίπεδο. Η επίσημη αυτή απόδειξη, χρονολογημένη στον Ορσιάδα στις 31 Ιανουαρίου 1929, αποτελεί μικρό αλλά χαρακτηριστικό δείγμα της διοικητικής πρακτικής και της αγροτικής ζωής της εποχής, και δύναται να αποτελέσει πολύτιμο υλικό για την τεκμηρίωση της οικονομικής ιστορίας της περιοχής.

Ένα χαρτί του 1927 από την Ορεστιάδα που “μιλάει”

 Κάποιες φορές ένα απλό χαρτί, ξεχασμένο μέσα σε ένα συρτάρι ή αρχείο, μπορεί να μας πει ολόκληρη την ιστορία μιας εποχής. Ένα τέτοιο χαρτί είναι κι αυτό το χρηματικό ένταλμα του 1927 από την Κοινότητα Ορεστιάδος — ένα επίσημο έγγραφο που δείχνει πώς η τότε νεοσύστατη πόλη φρόντιζε τους ανθρώπους της.

Στις 24 Μαρτίου 1927, η Κοινότητα εκδίδει αυτό το ένταλμα για 400 δραχμές υπέρ του Ευστρατίου Κορωνάκη, “διά βοήθημα μηνός Μαρτίου”. Με σημερινά δεδομένα, θα λέγαμε πως πρόκειται για ένα μηνιαίο κοινωνικό βοήθημα, κάτι σαν μικρό επίδομα διαβίωσης.

Μην ξεχνάμε πως το 1927 η Ορεστιάδα ήταν μόλις τεσσάρων ετών.
Ιδρύθηκε το 1923 από τους πρόσφυγες της Καραγάτς, που αναγκάστηκαν να αφήσουν πίσω τα σπίτια και τα χωράφια τους μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Οι άνθρωποι εκείνοι πάλευαν τότε να σταθούν στα πόδια τους, να χτίσουν ξανά σπίτια, σχολεία, εκκλησίες, μια νέα ζωή.

Μέσα σ’ αυτές τις δύσκολες συνθήκες, η κοινότητα προσπαθούσε να στηρίξει τους πιο αδύναμους — τους φτωχούς, τις χήρες, τους πρόσφυγες χωρίς εισόδημα, τους ηλικιωμένους.
Κάθε μήνα έβγαιναν τέτοια εντάλματα βοηθήματος, λίγες δραχμές για να περάσει ο άνθρωπος τον μήνα.

Το ποσό των 400 δραχμών μπορεί σήμερα να φαίνεται μικρό, αλλά τότε ήταν σημαντικό: αντιστοιχούσε περίπου σε μισό μισθό ενός δασκάλου ή υπαλλήλου.
Ήταν αρκετό για να αγοράσει κάποιος τρόφιμα για την οικογένεια ή καυσόξυλα για τον μήνα.

Στο ένταλμα διαβάζουμε την υπογραφή του Προέδρου της Κοινότητας και του Γραμματέα, καθώς και τη σφραγίδα “Ελληνική Δημοκρατία – Κοινότης Ορεστιάδος”. Είναι συγκινητικό να σκεφτεί κανείς ότι εκείνη την εποχή, ενώ όλα γύρω τους ήταν καινούργια και πρόχειρα, οι άνθρωποι αυτοί φρόντιζαν να τηρούν θεσμούς, να κρατούν αρχείο, να λειτουργούν “όπως το κράτος”.

Μια κοινότητα που μόλις γεννήθηκε, αλλά ήδη νοιαζόταν για τους ανθρώπους της.

 

Η Ελλάδα του 1935: Μια χώρα σε καμπή & Η επιστολή του πρώην βουλευτή Γρηγ. Χρυσόστομου προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο

  

Η επιστολή του πρώην βουλευτή Γρηγ. Χρυσόστομου προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο, δημοσιευμένη στην εφημερίδα Πρόοδος τον Δεκέμβριο του 1935, έρχεται σε μια περίοδο βαθιάς πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής. Μόλις λίγους μήνες πριν, η Ελλάδα είχε βιώσει το πραξικόπημα του στρατηγού Γεωργίου Κονδύλη, την ανατροπή της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας και την παλινόρθωση της μοναρχίας με την επιστροφή του βασιλιά Γεωργίου Β΄ στον θρόνο.

Ο βενιζελισμός, που για πάνω από δύο δεκαετίες καθόριζε την πολιτική ζωή του τόπου, είχε υποστεί βαριά ήττα. Πολλοί οπαδοί του Ελευθερίου Βενιζέλου βρέθηκαν εξόριστοι, φυλακισμένοι ή αποκλεισμένοι από το δημόσιο βίο. Ο ίδιος ο Βενιζέλος ζούσε στο Παρίσι, μακριά από την πολιτική σκηνή της Ελλάδας.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, η επιστολή του Χρυσόστομου αποκτά ιδιαίτερο συμβολισμό: δεν αποτελεί μόνο μια προσωπική έκφραση πίστης προς τον ιστορικό ηγέτη, αλλά και μια υπενθύμιση των ιδανικών της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της εθνικής ενότητας που εκείνος πρέσβευε. Είναι μια φωνή νοσταλγίας και αγωνίας για την πορεία της χώρας, τη στιγμή που ο πολιτικός διχασμός απειλούσε να υπονομεύσει την ίδια τη συνοχή του έθνους.

Η δημοσίευση της επιστολής το 1935 δεν είναι απλώς ένα ιστορικό ντοκουμέντο· είναι ένα μήνυμα που αντανακλά τη σύγκρουση δύο Ελλάδων: της παλαιάς, βασιλόφρονης, και της νεότερης, δημοκρατικής, που πάλευε να επιβιώσει.

 

Στη Μνήμη των Εκτελεσμένων Αγωνιστών του Έβρου 28η Οκτωβρίου – Ημέρα Εθνικής Αντίστασης και Θυσίας

Στις σελίδες της τοπικής και εθνικής μας ιστορίας, τα ονόματα του Γεωργίου Παπαιωάννου, του Απόστολου Καραμπετίδη, του Υπομοιράρχου Χριστόπουλου, του Καρά Μεμέτ, του Θεοφάνη Καλιτσικούδη, του ιατρού Ρήγα και του Δημητρίου Τετριτζίκη παραμένουν αθάνατα χάρη στην ηρωική τους θυσία ενάντια στη ναζιστική και βουλγαρική κατοχή. Το συγκλονιστικό ιστορικό έγγραφο (αντίγραφο για άσκηση ενδίκων μέσων) του Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Έβρου (αρχείο Γρηγόρη Χρυσοστόμου) τεκμηριώνει το μαρτύριό τους και σφραγίζει το χρέος όλων μας να τιμούμε τη μνήμη τους.

Η 28η Οκτωβρίου αποτελεί ένα κορυφαίο σύμβολο του αγώνα για την ελευθερία, την αξιοπρέπεια και την εθνική ενότητα. Σε αυτή τη μέρα δεν θυμόμαστε μόνο το περήφανο «ΟΧΙ», αλλά και όσους, με αυταπάρνηση, πλήρωσαν το υπέρτατο τίμημα για την αντίσταση και την αλληλεγγύη προς τον ελληνικό λαό. Στο κείμενο του δικαστηρίου αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι οι εν λόγω συμπατριώτες μας διώχθηκαν και εκτελέστηκαν από τους κατακτητές λόγω του άκαμπτου πατριωτικού φρονήματος και της συνεισφοράς τους στην Εθνική Αντίσταση.

Ωστόσο, η ίδια ιστορία καταγράφει με οδύνη και τον ρόλο των δωσίλογων – εκείνων που, υποταγμένοι στις δυνάμεις κατοχής, συνεργάστηκαν με τους κατακτητές και υπηρέτησαν τα συμφέροντά τους εις βάρος της Ελλάδας. Πολλοί από αυτούς καταδικάστηκαν από τα Ειδικά Δικαστήρια Δοσιλόγων, όμως για αρκετούς δεν αποδόθηκε ποτέ δικαιοσύνη, καθώς η κοινωνική και πολιτική ελίτ συχνά απέκρυψε, συγχώρησε ή προστάτεψε τη δράση τους. Ο δωσιλογισμός, φαινόμενο που στιγμάτισε τη νεότερη ιστορία του τόπου, δεν ήταν απλώς προϊόν εποχής, αλλά διαχρονικό πρόβλημα ηθικής στάσης. Η αποτυχία της κοινότητας να τον καταδικάσει ριζικά επέτρεψε σε «συνεργάτες» και «λυγόψυχους της πατρίδας» να παραμείνουν επιδραστικοί ή ανέγγιχτοι, με συνέπειες που φθάνουν συχνά ως τις ημέρες μας.

Δεν ήταν μόνο μάρτυρες της εποχής τους οι εκτελεσθέντες, αλλά και φωτεινά παραδείγματα ανιδιοτελούς προσφοράς προς όφελος της ελευθερίας. Η θυσία τους συνδέει το τοπικό με το εθνικό νόημα της επετείου και υπενθυμίζει πως το καθήκον απέναντι στην πατρίδα και την ιστορική μνήμη παραμένει ζωντανό για τις επόμενες γενιές. Την ίδια στιγμή, η διαρκής παρουσία λογικών συμβιβασμού, ο οπορτουνισμός των καιρών και η επιείκεια προς τους συνεργάτες προδίδουν ότι η μάχη για την ηθική ολοκλήρωση της συλλογικής μας συνείδησης παραμένει ανοιχτή.

Σήμερα, αποτίουμε φόρο τιμής στους αγωνιστές που πολέμησαν, υπέφεραν και τελικά θυσιάστηκαν, ώστε να μείνει ζωντανή η ελπίδα και η αξιοπρέπεια της Ελλάδας. Είναι χρέος όλων μας να κρατήσουμε αναμμένη τη φλόγα της αντίστασης, της αλληλεγγύης και του ηρωισμού που αυτοί ενσάρκωσαν – αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα και την ευθύνη να μην επιτρέψουμε ποτέ ξανά τη λήθη ή την επανάληψη φαινομένων δωσιλογισμού.

Ας σταθούμε με σεβασμό μπροστά στις μνήμες των ηρώων, αντλώντας έμπνευση για την ελευθερία, τη δημοκρατία και την εθνική ενότητα – αξίες που, στις πιο σκοτεινές στιγμές της ιστορίας μας, υπερασπίστηκαν με το αίμα τους, όταν άλλοι τις πρόδωσαν.

 

 

 

 Περισσότερα στη μελέτη:  «Δημόσια Ιστορία και Δικαιοσύνη όψεις του δοσιλογισμού στην περιοχή του Έβρου» του Δημήτρη Μερκούρη. Οι όψεις του φαινομένου, όπως εξετάζονται στο βιβλίο, συνδέονται με την περίοδο

$1941-1944$

και παρουσιάζουν τη σχέση μεταξύ δημόσιας ιστορίας και δικαιοσύνης, εστιάζοντας στην περιοχή του Έβρου. 

Η Πατρίδα με Πράξεις: Ο έρανος των Δικαίων του Έβρου για την Εθνική Άμυνα

 

Ενόψει της εθνικής επετείου της 28ης Οκτωβρίου, το Αρχείο μας αναδεικνύει ένα σημαντικό ιστορικό τεκμήριο από την Κοινότητα Δικαίων του Έβρου, με ημερομηνία 2 Φεβρουαρίου 1941. Το έγγραφο, προερχόμενο από το Ψηφιακό Αρχείο του Γρηγόρη Χρυσοστόμου, αποτελεί καταγραφή τοπικού εράνου προς ενίσχυση της εθνικής άμυνας κατά της φασιστικής Ιταλίας του Μπενίτο Μουσολίνι, σε μια περίοδο που ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη.

Η χρηματική συνεισφορά των 600 δραχμών αποτυπώνει με σαφήνεια  την πατριωτική ευαισθησία, την αλληλεγγύη και το υψηλό φρόνημα μιας μικρής ακριτικής κοινότητας, η οποία, παρά τις αντίξοες συνθήκες της εποχής, συμμετείχε ενεργά στην εθνική προσπάθεια. Το τεκμήριο αυτό αναδεικνύει το πνεύμα ενότητας και συλλογικής ευθύνης που χαρακτήρισε το εσωτερικό μέτωπο, ενώ οι μάχες διεξάγονταν στα χιονισμένα βουνά της Πίνδου και της Ηπείρου.

Η ιστορική άρνηση του Ιωάννη Μεταξά στο ιταλικό τελεσίγραφο της 28ης Οκτωβρίου 1940 σηματοδότησε την είσοδο της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και κατέστη σύμβολο εθνικής αξιοπρέπειας και αντίστασης. Στο πλαίσιο αυτό, οι εράνοι, οι εθελοντικές προσφορές και οι ποικίλες μορφές στήριξης από πολίτες και κοινότητες όλης της χώρας — ακόμη και από απομονωμένες περιοχές όπως τα Δίκαια του Έβρου — συνιστούσαν αναπόσπαστο τμήμα της συνολικής εθνικής κινητοποίησης.

Το εν λόγω έγγραφο διαθέτει ιδιαίτερη κοινωνική και ιστορική αξία, καθώς τεκμηριώνει την αντίληψη της εθνικής άμυνας ως συλλογικού καθήκοντος. Παράλληλα, αποτυπώνει το ψυχικό σθένος και την ομοψυχία που προετοίμασαν το Έθνος για τις επόμενες δοκιμασίες της γερμανικής εισβολής και της Κατοχής.

Ογδόντα πέντε χρόνια μετά το ιστορικό «Όχι», η 28η Οκτωβρίου εξακολουθεί να αποτελεί ζωντανό σύμβολο αντίστασης, ελευθερίας και εθνικής ενότητας. Το τεκμήριο της Κοινότητας Δικαίων, διασωσμένο στο Ψηφιακό Αρχείο Χρυσοστόμου, υπενθυμίζει ότι η υπεράσπιση της πατρίδας δεν επιτυγχάνεται μόνο στα πεδία των μαχών, αλλά και μέσα από πράξεις αλληλεγγύης, ανιδιοτελούς προσφοράς και κοινωνικής συνοχής — αξίες που εξακολουθούν να εμπνέουν και να συγκινούν τη συλλογική μας μνήμη.