Ίδρυση της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών Διδυμοτείχου-Ορεστιάδας

 Η σφραγίδα που απεικονίζεται στην εικόνα μαρτυρεί ότι η «Ένωσις Γεωργικών και Πιστωτικών Συνεταιρισμών Διδυμοτείχου και Ορεστιάδος» ιδρύθηκε το 1924, αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και τις μαζικές μετακινήσεις προσφύγων προς τη Θράκη. Η ίδρυση της Ένωσης αυτής αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της ανάγκης των νεοεγκατεστημένων προσφύγων να οργανώσουν την αγροτική τους παραγωγή, προκειμένου να εξασφαλίσουν τα μέσα επιβίωσης και να στηρίξουν την κοινωνική και οικονομική συνοχή της περιοχής.

Η Ένωση ανήκε στη δευτεροβάθμια βαθμίδα διοίκησης και συνεργαζόταν με πληθώρα τοπικών πρωτοβάθμιων συνεταιρισμών. Ιδιαίτερη σημασία έχει το γεγονός ότι λειτουργούσε ταυτόχρονα ως αγροτικός και ως πιστωτικός συνεταιρισμός, προσφέροντας στους αγρότες τη δυνατότητα τόσο να προμηθεύονται εφόδια όσο και να εξασφαλίζουν χρηματοδότηση μέσω δανεισμού.

 

Έγγραφο της Compagnie des Chemins de Fer Orientaux προς τον Επιθεωρητή Sivel (Αδριανούπολη, 21 Φεβρουαρίου 1922)

 Το έγγραφο που ακολουθεί προέρχεται από τη Compagnie d’exploitation des Chemins de Fer Orientaux (Εταιρεία Εκμεταλλεύσεως των Ανατολικών Σιδηροδρόμων), μια γαλλική εταιρεία που είχε αναλάβει τη λειτουργία του σιδηροδρομικού δικτύου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και αργότερα της Κωνσταντινούπολης και Θράκης κατά την περίοδο των διεθνών κατοχών μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το υπηρεσιακό σημείωμα φέρει ημερομηνία 21 Φεβρουαρίου 1922 και έχει συνταχθεί στην Κωνσταντινούπολη, τότε υπό συμμαχική διοίκηση. Απευθύνεται στον Επιθεωρητή Sivel, ο οποίος υπηρετούσε στην Αδριανούπολη — περιοχή που εκείνη την περίοδο (1919–1922) τελούσε υπό ελληνική διοίκηση.

Η Διεύθυνση της εταιρείας ζητά από τον επιθεωρητή της να λάβει γνώση μιας συνημμένης αλληλογραφίας και να την παρουσιάσει στις Ελληνικές Αρχές, προκειμένου να πληροφορηθεί ποιες ενέργειες προτίθενται να αναλάβουν. Αν και το περιεχόμενο της συνημμένης επιστολής δεν διασώζεται, είναι πιθανό να αφορά ζητήματα σιδηροδρομικής λειτουργίας, διοίκησης, ασφάλειας ή διαχείρισης υποδομών — ζητήματα ιδιαίτερα κρίσιμα εκείνη την εποχή, καθώς το σιδηροδρομικό δίκτυο διέσχιζε περιοχές με ασταθές πολιτικό και στρατιωτικό περιβάλλον.

Η επιστολή αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της διοικητικής αλληλογραφίας της εποχής ανάμεσα σε ξένες επιχειρηματικές οντότητες και τις τοπικές αρχές που είχαν προσωρινό έλεγχο της περιοχής. Οι Ανατολικοί Σιδηρόδρομοι (Chemins de Fer Orientaux) είχαν στρατηγική σημασία, συνδέοντας την Κωνσταντινούπολη με την Ευρώπη, και η λειτουργία τους απαιτούσε συνεργασία με τις εκάστοτε στρατιωτικές και πολιτικές διοικήσεις — στην προκειμένη περίπτωση, τις ελληνικές αρχές της Θράκης.

Το έγγραφο του 1922 αποτυπώνει τη διοικητική πολυπλοκότητα και τις διπλωματικές ισορροπίες που χαρακτήριζαν τη Θράκη την εποχή πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή. Μέσα από μια απλή εντολή υπηρεσιακής επικοινωνίας, αντικατοπτρίζεται η ευρύτερη ιστορική συγκυρία, όπου οι υποδομές, οι διεθνείς εταιρείες και οι στρατιωτικές κατοχές συνυπήρχαν σε ένα πλαίσιο μεταβατικής κυριαρχίας και αβεβαιότητας.

 

Ο Φοίνικας της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας: Έγγραφο της Νομαρχίας Έβρου (1933) για τον Έλεγχο Ανταλλαξιμότητας Κατοίκου

 

Το έγγραφο προέρχεται από τη Νομαρχία Έβρου και φέρει ημερομηνία 31 Αυγούστου 1933, περίοδο της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας (1924–1935).
Αποτελεί διοικητική επιστολή προς τοπική αρχή, με σκοπό τον έλεγχο της “ανταλλαξιμότητας” ενός κατοίκου πριν από την εγγραφή του στα δημοτολόγια.

Μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης (1923), η Ελλάδα και η Τουρκία προχώρησαν σε υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών: οι ορθόδοξοι της Μικράς Ασίας ήρθαν στην Ελλάδα, ενώ οι μουσουλμάνοι (πλην Θράκης) μετακινήθηκαν στην Τουρκία.
Για να κατοχυρωθεί η ιδιότητα του πολίτη ή το δικαίωμα εγκατάστασης, οι πρόσφυγες έπρεπε να διαθέτουν Πιστοποιητικό Ανταλλαξίμου ή Μη Ανταλλαξίμου.
Το παρόν έγγραφο εντάσσεται σε αυτήν ακριβώς τη διαδικασία επαλήθευσης.

Στην κάτω δεξιά γωνία διακρίνεται καθαρά κυκλική σφραγίδα της Νομαρχίας, με τον αναδυόμενο φοίνικα και σταυρό, το επίσημο έμβλημα της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας.
Το σύμβολο αυτό αντικατέστησε το βασιλικό στέμμα μετά την κατάργηση της μοναρχίας το 1924 και χρησιμοποιήθηκε σε σφραγίδες, νομίσματα και κρατικά έγγραφα έως το 1935.

Η παρουσία του φοίνικα και η διατύπωση του εγγράφου επιβεβαιώνουν την αυθεντικότητα και ιστορική ακρίβεια του τεκμηρίου.
Το κείμενο αποτελεί ζωντανό παράδειγμα της διοικητικής λειτουργίας του ελληνικού κράτους κατά τον Μεσοπόλεμο, όταν η Θράκη — και ειδικά ο Έβρος — βρισκόταν στο επίκεντρο ελέγχων υπηκοότητας και πληθυσμιακών μεταβολών μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

 

Η αγροτική επιτήρηση και ο αντικομμουνιστικός έλεγχος στον Έβρο κατά τη δικτατορία Μεταξά: Δύο σπάνια αρχειακά τεκμήρια από το Διδυμότειχο (1938-1939).

 Κατά την περίοδο της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά (1936-1941), το ελληνικό κράτος υιοθέτησε και εφάρμοσε ένα εκτεταμένο σύστημα επιτήρησης και κοινωνικού ελέγχου με στόχο κυρίως την αντιμετώπιση της κομμουνιστικής ιδεολογίας και γενικότερα οποιασδήποτε μορφής αντιπολίτευσης. Στο πλαίσιο αυτής της κατασταλτικής πολιτικής, ακόμη και στην αγροτική περιφέρεια, ο αγρονόμος όφειλε να καταρτίζει τακτικές μηνιαίες αναφορές προς τον Αστυνομικό Επόπτη Νομού Έβρου, πιστοποιώντας την απουσία ή διαπίστωση ανατρεπτικής δραστηριότητας στην περιοχή αρμοδιότητάς του.

Τα δύο εν λόγω τεκμήρια, με ημερομηνίες 21 Νοεμβρίου 1938 και 3 Ιουνίου 1939 αντίστοιχα, προέρχονται από την Υπηρεσία Αγροφυλακής Διδυμοτείχου και απευθύνονται στον αρμόδιο Αστυνομικό Επόπτη του νομού. Επαναλαμβανόμενο μοτίβο στις αναφορές αυτές αποτελεί η διαβεβαίωση ότι, κατόπιν "επισταμένης ερεύνης", δεν διαπιστώθηκε οποιαδήποτε ένδειξη κομμουνιστικής προπαγάνδας ή γενικότερα αντεθνικής δράσης, σύμφωνα με τα ιδεολογικά προτάγματα της εποχής.

Η γλώσσα και το ύφος των εγγράφων αντανακλούν τον τυπολατρικό και γραφειοκρατικό χαρακτήρα του συστήματος, αλλά και το διάχυτο κλίμα φόβου και καχυποψίας που καλλιεργούνταν. Η συνεχής παρουσία και δραστηριότητα των επιτηρητών, σε συνέργεια με την απαίτηση για λεπτομερή ενημέρωση των αρχών, διαμόρφωναν ένα πλέγμα κοινωνικού ελέγχου που διαπερνούσε ακόμη και τις πιο απομακρυσμένες αγροτικές κοινότητες του Διδυμοτείχου. Παράλληλα, τα τεκμήρια διαφωτίζουν τον βαθμό οργάνωσης και αποτελεσματικότητας του μηχανισμού πρόληψης και καταστολής οποιασδήποτε φωνής εθεωρείτο εκτός του καθεστωτικού πλαισίου.

Η σύνταξη κάθε τέτοιου εγγράφου λειτουργούσε όχι μόνο ως καταγραφή της απουσίας αντικαθεστωτικής δράσης, αλλά επιπλέον ως εργαλείο διαρκούς επιτήρησης και διαβεβαίωσης προς τις ανώτερες αρχές ότι οι τοπικές κοινωνίες διατηρούν το "ανέπαφον" τους από επικίνδυνες ιδέες. Τα συγκεκριμένα έγγραφα, παρά τον τυπικό τους χαρακτήρα, αποδεικνύουν την εμβέλεια και την ένταση του αυταρχικού ελέγχου που εφαρμόστηκε στις ελληνικές επαρχίες κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου.

Η δημοσίευση και αξιοποίησή τους στη δευτερογενή έρευνα συμβάλλει καθοριστικά στην κατανόηση της λειτουργίας του μεταξικού κρατικού μηχανισμού στην ελληνική περιφέρεια και προσφέρει πρωτογενές υλικό για τη μελέτη των κοινωνικών δομών, των κρατικών πρακτικών επιτήρησης και του εύρους της πολιτικής καταστολής κατά τον Μεσοπόλεμο.