Φάκελος “Δημόσια Ασφάλεια”: Ο Γρηγόρης Χρυσοστόμου, ο Ευάγγελος Κασάπης (Κρίτων) και ο Εμφύλιος στον Έβρο

 

Διάβασα το εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο του φίλου Παντελή Αθανασιάδη με θέμα: «Η αδιαλλαξία των ανταρτών το 1946 έβαψε με αίμα τον Έβρο», το οποίο δημοσιεύτηκε στο ιστολόγιο (https://sitalkisking.blogspot.com/2014/08/1946.html). Το κείμενο παρουσιάζει πολλές σημαντικές πτυχές της ταραγμένης εκείνης περιόδου. Εγώ, ωστόσο, εστίασα ιδιαίτερα στην αναφορά του συγγραφέα στις προσπάθειες που είχε καταβάλει ο βουλευτής του κόμματος των Φιλελευθέρων στον Νομό Έβρου, Γρηγόρης Χρυσοστόμου, να έρθει σε επαφή με τον Βαγγέλη Κασάπη, αρχηγό του Δημοκρατικού Στρατού. Στόχος του ήταν να αποτρέψει την κλιμάκωση και να τερματίσει τον Εμφύλιο Πόλεμο εν τη γενέσει του.

Η άποψη αυτή ενισχύεται από αναφορές του ίδιου του Βαγγέλη Κασάπη στο βιβλίο του «Ο Εμφύλιος στον Έβρο 1946-1949» (σελ. 456). Επιπλέον, ο φάκελος «Δημόσια Ασφάλεια» του Γρηγόρη Χρυσοστόμου, ο οποίος περιλαμβάνει εκατοντάδες τεκμήρια όπως προκηρύξεις, αλληλογραφία, δημοσιεύματα, κρατικά έγγραφα και αναφορές από τις υπηρεσίες δημόσιας ασφάλειας του Νομού Έβρου, προσφέρει πλούσιο υλικό για την κατανόηση αυτής της προσπάθειας. Από μια πρώτη επεξεργασία του φακέλου προκύπτουν σημαντικά στοιχεία που ενισχύουν τη σύνθεση συγκεκριμένων συμπερασμάτων.

Πρωτίστως, φαίνεται πως ο Βαγγέλης Κασάπης (γνωστός και ως «Κρίτων») δεν διακατεχόταν από φιλοβουλγαρικά αισθήματα, όπως τεκμηριώνεται από τις προκηρύξεις του. Από την άλλη, η επικοινωνία του Γρηγόρη Χρυσοστόμου με τους αντάρτες, καθώς και με κορυφαία στελέχη του Δημοκρατικού Στρατού, αναδεικνύει τον ρόλο του, ιδιαίτερα ως δίαυλου επικοινωνίας. Ο φάκελος περιλαμβάνει τόσο τις προκηρύξεις του Ευάγγελου Κασάπη όσο και του Λάμπρου.

Σημαντική είναι και η εισήγηση του Χρυσοστόμου στη συνεδρίαση της Βουλής στις 18 Νοεμβρίου 1946, καθώς και η έντονη δραστηριότητά του στις συνεδριάσεις της ίδιας περιόδου. Ο βουλευτής, μέσα από δεκάδες επιστολές και παρακλήσεις για την απελευθέρωση συλληφθέντων πολιτών, αλλά και μέσω επίμονων ενεργειών προς τη Διεύθυνση Ασφαλείας και τον ίδιο τον Υπουργό Εσωτερικών, ανέδειξε τον ανθρωπιστικό του ρόλο. Αν και είναι ίσως πρόωρο να καταλήξουμε σε τελεσίδικα συμπεράσματα, τα τεκμήρια του αρχείου του Χρυσοστόμου αποτελούν σημαντική παρακαταθήκη για τη μελλοντική ιστορική έρευνα.

Με βάση το αρχείο αυτό, διαθέτουμε πλέον ουσιαστικά στοιχεία που όχι μόνο φωτίζουν άγνωστες πτυχές της εποχής, αλλά μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για μια εκτενέστερη και τεκμηριωμένη μελέτη στο μέλλον.

 

"Μοναρχία ή Δημοκρατία: Η στάση του Γρηγόρη Χρυσοστόμου σε μια κρίσιμη περίοδο"

Το Κόμμα των Φιλελευθέρων, με μακρά παράδοση υποστήριξης των δημοκρατικών αξιών και της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, βρέθηκε αντιμέτωπο με κρίσιμα διλήμματα την περίοδο 1946-1947. Η πολιτική και κοινωνική κατάσταση στην Ελλάδα ήταν ιδιαίτερα τεταμένη, με την έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου και την επιστροφή της μοναρχίας στο επίκεντρο της εθνικής συζήτησης. Σε αυτό το πλαίσιο, το δημοψήφισμα της 1ης Σεπτεμβρίου 1946 αποτέλεσε σημείο καμπής για το μέλλον της χώρας, θέτοντας τα πολιτικά κόμματα, συμπεριλαμβανομένων των Φιλελευθέρων, ενώπιον δύσκολων αποφάσεων.

Το δημοψήφισμα, το οποίο διεξήχθη υπό την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη και σε συνθήκες έντονης πολιτικής πόλωσης, κατέληξε υπέρ της επιστροφής του βασιλιά Γεωργίου Β', με ποσοστό 68,4%. Ωστόσο, οι συνθήκες διεξαγωγής του, με καταγγελίες για νοθεία και κρατική τρομοκρατία, κλόνισαν τη νομιμοποίησή του. Η επάνοδος του βασιλιά στις 28 Σεπτεμβρίου 1946 συνοδεύτηκε από την επαναφορά του βασιλευόμενου κοινοβουλευτικού συστήματος, αλλά και την ενίσχυση της πολιτικής πόλωσης μεταξύ φιλοβασιλικών και αντιβασιλικών δυνάμεων.

 Σε αυτή την κρίσιμη καμπή, το Κόμμα των Φιλελευθέρων παρουσίασε εσωτερικές διαιρέσεις και αμφισημία στη στάση του. Επισήμως, το κόμμα δεν κάλεσε σε αποχή από το δημοψήφισμα, αλλά εξέφρασε σοβαρές επιφυλάξεις για τη διαδικασία, χαρακτηρίζοντάς τη αμφισβητούμενη λόγω της νοθείας και του κλίματος τρομοκρατίας. Πολλά στελέχη και υποστηρικτές των Φιλελευθέρων, ωστόσο, απείχαν ανεπίσημα, θεωρώντας ότι η διαδικασία ήταν προσχηματική και ελεγχόμενη από το φιλοβασιλικό κατεστημένο. Άλλοι συμμετείχαν, είτε ψηφίζοντας υπέρ είτε κατά, ανάλογα με τις προσωπικές τους πεποιθήσεις.

Η απόφαση του κόμματος να μην υιοθετήσει μια ενιαία γραμμή είχε διπλή στόχευση: αφενός, εξέφραζε την αμφισβήτηση για τη νομιμότητα της διαδικασίας, και αφετέρου, απέφευγε την περαιτέρω πολιτική πόλωση. Παρόλα αυτά, στο εσωτερικό του κόμματος υπήρχαν έντονες διαφωνίες. Ορισμένα στελέχη έβλεπαν τη μοναρχία ως μέσο σταθερότητας και εργαλείο για την αντιμετώπιση του κομμουνιστικού κινδύνου, ενώ άλλοι παρέμεναν πιστοί στη δημοκρατική παράδοση του κόμματος, επιμένοντας στην απόρριψη της μοναρχίας.

Μέσα σε αυτό το πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο, η εισήγηση του Γρηγόρη Χρυσοστόμου προς το Κόμμα των Φιλελευθέρων αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η προσέγγισή του αντανακλά όχι μόνο τη δική του πολιτική στάση απέναντι στη μοναρχία, αλλά και τις ευρύτερες εσωκομματικές διεργασίες που διαμόρφωσαν τη στρατηγική του κόμματος σε μια τόσο κρίσιμη περίοδο για την Ελλάδα.

 Αρχείο: Εισηγητική θέση του Γρηγόρη Χρυσοστόμου για τη μοναρχία

ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΙΣ - Μηνιαίον Δελτίον Νομαρχίας Έβρου - 1954-1957

 

Το μηνιαίο δελτίο της Νομαρχίας Έβρου, με την επωνυμία ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΙΣ, που εκδόθηκε από τον Μάρτιο του 1954 έως τον Δεκέμβριο του 1957, αποτελείται από 46 τεύχη. Πρόκειται για ένα σημαντικό πρωτογενές ιστορικό αρχειακό υλικό, μέσω του οποίου ο αναγνώστης μπορεί να ενημερωθεί για τα σημαντικότερα γεγονότα της περιόδου.

Ιδιαίτερα, το δελτίο παρέχει πληροφορίες σχετικά με το σύνολο των έργων που εκτελέστηκαν, τα ποσά που δαπανήθηκαν, τα στατιστικά στοιχεία της αγροκτηνοτροφικής παραγωγής, τα τοπικά ήθη και έθιμα, ιστορικά θέματα και πολλά άλλα.

Στο κάτω μέρος της ανάρτησης υπάρχει ηλεκτρονικός σύνδεσμος, μέσω του οποίου ο αναγνώστης μπορεί να αποκτήσει πρόσβαση σε όλα τα θέματα που καταγράφηκαν στα 46 τεύχη.

Προτρέπουμε τους δημόσιους φορείς να επικοινωνήσουν μαζί μας, ώστε να ζητήσουν την παραχώρηση αυτού του πολύτιμου αρχειακού υλικού με σκοπό την ανατύπωση και τη διανομή του στις βιβλιοθήκες.

  Αρχείο με τα περιεχόμενα όλων των δελτίων του περιοδικού.

Εβραϊκές Κοινότητες Έβρου - Κοινότητα Αλεξανδρούπολης - Οικογένεια Μπαλούλ

 Το παρόν ιστορικό τεκμήριο, προερχόμενο από το Αρχείο του Γρηγόρη Χρυσοστόμου, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Παρά το γεγονός ότι δεν αποτελεί μοναδική πηγή, συμβάλλει σημαντικά στη διασαφήνιση της πολυσύνθετης προσωπικότητας του Γρηγόρη Χρυσοστόμου και της στάσης του απέναντι σε διαφορετικές εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες.

Συχνά έχει υποστηριχθεί ότι ο Χρυσοστόμου διακατεχόταν από αντισημιτικά αισθήματα, κυρίως λόγω ενός προπολεμικού δημοσιεύματος στο οποίο φέρεται να εκφράζει υποτιμητικές απόψεις για τους Εβραίους. Η άποψη αυτή ενισχύθηκε περαιτέρω από τη συμμετοχή του ως ιδρυτικού μέλους και προέδρου του παραρτήματος της Εθνικής Ενώσεως Ελλάς (ΕΕΕ), μιας συντηρητικής οργάνωσης της δεκαετίας του 1930, κατά την οποία σημειώθηκε η εξάπλωση της φασιστικής ιδεολογίας στην Ελλάδα.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι ο αντισημιτισμός της εποχής δεν εκδηλωνόταν πάντοτε με συνέπεια ή μονολιθικότητα. Ένα άτομο μπορούσε να επιδείξει αντισημιτική στάση σε μια χρονική περίοδο, ενώ σε άλλη να συνεργάζεται με Εβραίους για πολιτικούς, κοινωνικούς ή οικονομικούς λόγους.

Στην περίπτωση του Γρηγόρη Χρυσοστόμου, παρατηρείται μια αξιοσημείωτη μεταπολεμική αλλαγή. Στο απόγειο της πολιτικής του καριέρας, σε μια εποχή όπου το εβραϊκό εκλογικό ακροατήριο ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτο, ο Χρυσοστόμου φαίνεται να στηρίζει ενεργά τους εναπομείναντες Εβραίους. Ενδεικτικά, η υποστήριξή του στην οικογένεια Μπαλούλ και η συμβολή του στη διεκδίκηση του ακινήτου επί της οδού Βασιλέως Γεωργίου Β΄ καταδεικνύουν μια διαφορετική στάση.

Επιπλέον, το γεγονός ότι το μεταπολεμικό Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο είχε πραγματοποιήσει ενδελεχείς έρευνες για τον εντοπισμό αντισημιτικών στοιχείων, καθιστά πιθανό ότι αν ο Χρυσοστόμου είχε χαρακτηριστεί ως αντισημίτης, θα είχε αποκλειστεί από οποιαδήποτε συνεργασία με την εβραϊκή κοινότητα.

Με αφορμή τα παραπάνω, κρίνεται αναγκαίο να υπογραμμιστεί ο ρόλος του ιστορικού στην αναζήτηση, τεκμηρίωση και αντικειμενική ανάλυση των γεγονότων. Η μεθοδολογική αυστηρότητα, η χρήση πρωτογενών πηγών και η κριτική αξιολόγηση της αξιοπιστίας τους είναι θεμελιώδεις αρχές. Ο ιστορικός οφείλει να αποφεύγει κάθε μορφή παραποίησης ή ιδεολογικής χειραγώγησης που συχνά επιδιώκουν διάφορες ομάδες, διογκώνοντας γεγονότα ή αριθμούς για να ενισχύσουν τη νομιμοποίηση των αιτημάτων τους. Παρόλο που τέτοιοι στόχοι μπορεί να θεωρούνται θεμιτοί, η χρήση ανακριβειών υπονομεύει τη συνολική αξιοπιστία της ιστορικής αφήγησης και προκαλεί αμφισβήτηση ακόμη και των πραγματικών γεγονότων.

Η διαστρέβλωση της ιστορικής αλήθειας, ακόμη και με καλές προθέσεις, αποτελεί επιστημονικά και ηθικά απαράδεκτη πρακτική, πλήττοντας την εμπιστοσύνη του κοινού στην ιστορική επιστήμη.

Ο φάκελος περιλαμβάνει τα εξής έγγραφα:

1. Την υπ' αριθμ. …/1957 απόφαση του Πρωτοδικείου Αλεξανδρούπολης.
2. Την από 2/7/1957 επιστολή του Γρηγόρη Χρυσοστόμου προς την κ. Μπαλούλ, συνοδευόμενη από το δικηγορικό συμφωνητικό – εξουσιοδότηση.
3. Την από 27/7/1957 επιστολή του Μ. Μπαλούλη (εκπροσώπου της οικογένειας Μπαλούλ στην Ελλάδα) από την Αθήνα.
4. Την από 12/08/1957 επιστολή του Μ. Μπαλούλη προς τον Γρηγόρη Χρυσοστόμου.